Świętopełk I otrzymał przydomek Przeklęty od ruskich hagiografów za zamordowanie dwóch braci kanonizowanych później jako świętych. Najstarszy syn Włodzimierza Wielkiego związał swój los z polską dynastią Piastów przez małżeństwo z córką Bolesława Chrobrego. Jego walka o tron kijowski przyniosła dwie interwencje polskiego teścia i zakończyła się tajemniczą śmiercią w 1019 roku.
Młodość księcia turowskiego
Świętopełk przyszedł na świat około 979 roku jako najstarszy syn wielkiego księcia kijowskiego Włodzimierza I Wielkiego i nieznanej z imienia Greczynki. Ojciec wyznaczył mu księstwo turowskie. Pozycja najstarszego syna dawała mu teoretyczne pierwszeństwo w dziedziczeniu tronu kijowskiego po śmierci Włodzimierza.
Małżeństwo z córką Bolesława Chrobrego nastąpiło prawdopodobnie na początku XI wieku w ramach sojuszu polsko-ruskiego. Związek ten miał umacniać przyjazne stosunki między sąsiadującymi państwami oraz dawać Piastom wpływy na wschodzie. Żona Świętopełka pozostaje anonimowa w źródłach, lecz jej pochodzenie z dynastii polskich władców czyniło z niej ważną kartę przetargową w dyplomacji.
Księstwo turowskie obejmowało ziemie nad górnym Prypeciem i stanowiło strategicznie położoną dzielnicę w zachodniej części państwa ruskiego. Świętopełk sprawował tam władzę przez ponad dwadzieścia lat, budując własną pozycję polityczną i przygotowując się do walki o dziedzictwo ojcowskie.
Rosnące napięcie między księciem turowskim a Włodzimierzem wynikało prawdopodobnie z planów wielkiego księcia dotyczących przekazania władzy młodszym synom kosztem pierworodnego. Świętopełk nie zamierzał pogodzić się z odsunięciem od sukcesji i rozpoczął przygotowania do zbrojnego wystąpienia.
Bunt przeciwko ojcu i uwięzienie
Świętopełk zdecydował się na otwarty bunt przeciwko Włodzimierzowi, prawdopodobnie z inspiracji swojego teścia Bolesława Chrobrego. Przewrót miał na celu obalenie wielkiego księcia i przejęcie władzy w Kijowie przez najstarszego syna. Włodzimierz jednak wyprzedził spiskowców i stłumił bunt w zarodku.
Książę turowski wraz z żoną i towarzyszącym im biskupem kołobrzeskim Reinbernem trafił do więzienia. Uwięzienie biskupa polskiego wskazuje na bezpośrednie zaangażowanie Bolesława Chrobrego w przygotowania do zamachu stanu. Włodzimierz potraktował całą sprawę jako akt wrogości ze strony polskiego władcy.
Reakcja Chrobrego na uwięzienie córki i zięcia była natychmiastowa. Już w 1013 roku polski książę zorganizował wyprawę odwetową na ziemie ruskie z udziałem kilkuset niemieckich rycerzy zgodnie z warunkami pokoju merseburskiego. Wyprawa nie przyniosła oczekiwanych rezultatów, a Bolesław musiał wycofać się do Polski bez uwolnienia więźniów.
Świętopełk spędził w niewoli około dwóch lat, czekając na śmierć ojca lub kolejną interwencję teścia. Biskup Reinbern zmarł w więzieniu, nie doczekawszy uwolnienia. Żona księcia turowskiego podzielała los męża, pozostając w kijowskiej niewoli do 1015 roku.
Krótkie panowanie w Kijowie
Śmierć Włodzimierza I Wielkiego 15 lipca 1015 roku w Berestowie otworzyła przed Świętopełkiem drogę do wolności i walki o tron. Książę turowski natychmiast opuścił więzienie i ruszył na Kijów, gdzie objął władzę jako najstarszy syn zmarłego władcy. Jego panowanie rozpoczęło okres krwawych walk dynastycznych o dziedzictwo Włodzimierza.
Nowy wielki książę postanowił zabezpieczyć się przed rywalami poprzez fizyczną eliminację braci. Świętopełk kazał zamordować Światosława, Borysa i Gleba, z których dwaj ostatni zostali później kanonizowani jako męczennicy. Te zbrodnie przyniosły mu przydomek Przeklęty nadany przez ruskich hagiografów.
Jarosław Mądry, książę nowogrodzki i młodszy brat Świętopełka, nie zamierzał pogodzić się z jego rządami w Kijowie. W 1016 roku zgromadził wojska i wyruszył na stolicę, dążąc do obalenia uzurpatora. Decydująca bitwa rozegrała się pod Lubeczem na wschodnim brzegu Dniepru.
Starcie zakończyło się klęską Świętopełka, który musiał opuścić Kijów i uciekać do Polski pod opiekę teścia. Jarosław Mądry objął tron wielkoksiążęcy, a pokonany rywal znalazł schronienie na dworze Bolesława Chrobrego. Pierwsze panowanie Świętopełka trwało zaledwie rok i przyniosło mu opinię krwawego tyrana.
Interwencja Bolesława Chrobrego i powrót na tron
Pokój w Budziszynie z 30 stycznia 1018 roku między Bolesławem Chrobrym a cesarzem Henrykiem II umożliwił polskiemu władcy skoncentrowanie się na sprawie zięcia. Jeden z punktów traktatu gwarantował wsparcie trzystu niemieckich rycerzy w planowanej wyprawie na Kijów. Chrobry zapewnił sobie również pięciuset węgierskich wojowników oraz tysiąc Pieczyngów.
Latem 1018 roku rozpoczęła się druga interwencja Bolesława na Rusi, tym razem zakrojona na znacznie większą skalę niż nieudana wyprawa z 1013 roku. Polskie wojska wraz z sojusznikami ruszyły na wschód, dążąc do obalenia Jarosława Mądrego i przywrócenia Świętopełka na tron kijowski.
Decydująca bitwa rozegrała się 22 lipca 1018 roku nad Bugiem w pobliżu grodu Wołyń. Według relacji kronikarskiej Jarosław lub jeden z jego wojewodów zaczął naśmiewać się z tuszy Chrobrego, co rozwścieczyło polskiego księcia. Piast rzucił się galopem przez rzekę, a za nim ruszyły polskie oddziały, zaskakując przeciwnika.
Rusini ponieśli sromotną klęskę, a Jarosław Mądry musiał uciekać do Nowogrodu, porzucając stolicę. Kijów poddał się bez walki, a Bolesław Chrobry triumfalnie wkroczył do miasta wraz ze Świętopełkiem 14 sierpnia 1018 roku. Na tronie wielkoksiążęcym ponownie zasiadł zięć polskiego władcy.
Ostateczny upadek i tajemnicza śmierć
Okupacja Kijowa przez wojska Bolesława Chrobrego trwała około dziesięciu miesięcy i przyniosła polskiemu władcy ogromne łupy z jednego z najbogatszych miast ówczesnej Europy. Chrobry wziął również do niewoli siostry Jarosława, z których jedną zgwałcił i utrzymywał w konkubinacie. Po powrocie do Polski w 1019 roku Bolesław przyłączył do swojego państwa Grody Czerwieńskie.
Świętopełk pozostał w Kijowie bez bezpośredniego wsparcia teścia, co szybko wykorzystał Jarosław Mądry. Książę nowogrodzki zorganizował nową wyprawę i ponownie wyparł brata z tronu kijowskiego. Po raz drugi w ciągu trzech lat Świętopełk musiał szukać ratunku w ucieczce.
Pokonany książę zawarł sojusz z Pieczyngami i podjął ostatnią próbę odzyskania władzy. Bitwa nad rzeką Altą zakończyła się jego klęską i definitywną utratą nadziei na tron. Świętopełk ruszył ponownie do Polski, licząc na kolejną interwencję Bolesława Chrobrego.
Podróż ta okazała się dla niego ostatnią. Gdzieś w obszarze przygranicznym książę zginął w niewyjaśnionych okolicznościach w 1019 roku. Niektóre źródła sugerują, że mógł paść ofiarą zabójstwa, lecz szczegóły jego śmierci pozostają nieznane.
O autorze: przez wieki
