Kurs na Nowogród
Według Latopisu Hipackiego, Bolesław Kędzierzawy w 1137 roku ożenił się z Wierzchosławą, prawnuczką Włodzimierza Monomacha oraz jedyną córką księcia nowogrodzkiego Wsiewołoda Mścisławowicza. Małżeństwo to, jak większość związków zawieranych w tym czasie, miało charakter polityczny
Przymierze z Wsiewołodem miało zabezpieczyć państwo piastowskie przed ewentualnymi agresywnymi poczynaniami książąt południowo-wschodniej Rusi oraz władcy Kijowa Jaropełka.
Dodatkowo Bolesław, żeniąc się z Wierzchosławą mógł liczyć na wsparcie jej ojca w razie wybuchu wojny z nieprzyjaźnie nastawionymi wobec Piastów Arpadami i Przemyślidami.
Niniejszy powstał na podstawie książki dr Mariusza Sampa Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2024).
Wyprawa pruska 1147
Bolesław Kędzierzawy jako princeps zorganizował w 1147 roku wyprawę zbrojną na pogańskich Prusów. Historycy nie są pewni, co skłoniło księcia do podjęcia tak agresywnych działań wobec północnych sąsiadów. Na ogół przyjmuje się, iż najazd ten sprowokowali sami Prusowie, którzy wcześniej niepokoili jego dzielnicę dziedziczną, a więc Mazowsze.
Na temat kampanii pruskiej Bolesława Kędzierzawego nie jesteśmy w stanie zbyt dużo powiedzieć. Jedyne pewne informacje na jej temat czerpiemy z Roczników Magdeburskich. Według tego źródła, Piast wyruszył przeciwko Prusom w towarzystwie licznego kontyngentu zbrojnego Rusinów, z którym bawił na zaatakowanym obszarze przez dłuższy czas.
Historycy wojskowości sądzą, iż najazd polsko-ruski objął swoim zasięgiem pogranicze pruskie, które – co było normalne w takich wypadkach – dotkliwie zniszczono.
O innych efektach wyprawy pruskiej nic nie wiemy, najprawdopodobniej takowych nie było, ponieważ dostępne źródła pisane konsekwentnie na ten temat milczą.
Niezawodna pomoc
Pozyskanie wsparcia ze strony Rusi świadczy o dobrym przygotowaniu się Bolesława Kędzierzawego do wyprawy pruskiej. Można przypuszczać, iż o pomoc tę polski książę postarał się o co najmniej kilka miesięcy przed podjęciem wymarszu na północ, wysyłając do Rusinów poselstwo z prośbą o pomoc.
Z rozwoju późniejszych wydarzeń wolno wnosić, iż wschodni sąsiedzi Polski pozytywnie ustosunkowali się do apelu Piasta, oddelegowując mu część swoich sił. Na pytanie, który z władców ruskich tego dokonał historycy zgodnie wskazywali na ówczesnego wielkiego księcia kijowskiego Izjasława II Mścisławowicza, choć w żadnym źródle, w tym w Rocznikach Magdeburskich, tego nie zasygnalizowano.
Z drugiej strony hipoteza ta jest najlepiej uzasadniona, chociażby dlatego, iż obu władców, Bolesława i Izjasława, łączyły poza pokrewieństwem również wcześniejsze wspólne działania polityczne.
Polecamy również: Włodzimierz Wielki. Pogromca Lachów i budowniczy potęgi państwa ruskiego
Na pomoc Izjasławowi II
Okazja do zrewanżowania się Izjasławowi II przez Bolesława Kędzierzawego nadarzyła się już wkrótce, ponieważ książę ten został w 1149 roku wyparty z Kijowa przez przedsiębiorczego kniazia suzdalsko-rostowskiego Jerzego Dołgorukiego.
Izjasław, znajdując się wraz z rodziną na wygnaniu, znalazł schronienie we Włodzimierzu Wołyńskim, skąd rozpoczął montowanie koalicji, która miała mu pomóc w odzyskaniu utraconej władzy.
W składzie tej koalicji znaleźli się ostatecznie król Węgier Gejza II, król Czech Władysław II Przemyślida oraz dwaj książęta polscy: Bolesław Kędzierzawy i Henryk Sandomierski.
Na pomoc Izjasławowi nie zdecydował się natomiast rządzący Wielkopolską Mieszko III Stary, pozostając w kraju, by bronić go przed spodziewaną inwazją Prusów.
Przerwana kampania zbrojna (1149)
Przedsięwzięta jeszcze w 1149 roku wyprawa zbrojna miała ogromny zasięg. Posiłki piastowskie po przybyciu do Włodzimierza Wołyńskiego zostały uroczyście podjęte przez Izjasława II, który obdarował bogatymi darami Bolesława Kędzierzawego i Henryka Sandomierskiego oraz urządził na ich cześć okazałą ucztę.
Następnie wszyscy biesiadnicy wyruszyli do Łucka, gdzie Bolesław pasował na rycerzy synów bojarskich. Jak wskazywali uczeni, udział piastowskiego księcia w tym wydarzeniu świadczył o dużym poważaniu, jakim cieszył się on wśród Rurykowiczów.
W jakiś czas potem kampanię przerwano, do czego – w świetle dobrze poinformowanych źródeł – przyczynili się Prusowie, atakując Polskę, co przynagliło Bolesława i Henryka do szybkiego powrotu do kraju.
Kompromisowy układ
Jeszcze przed opuszczeniem granic Rusi Bolesław Kędzierzawy zapośredniczył w podpisaniu pokoju między Izjasławem II a Jerzym Dołgorukim. Zdecydowano się na kompromis: pierwszy z książąt miał rządzić w księstwie włodzimierskim, drugi zaś miał w dalszym ciągu panować jako wielki książę kijowski.
Można zaryzykować tezę, iż gdyby nie nieoczekiwane działania Prusów wojna z Dołgorukim przebiegłaby w diametralnie inny sposób.
Niewykluczone nawet, iż w ręce koalicjantów wpadłby sam Kijów, ponieważ udało im się zgromadzić potężne siły, o których konkurent Izjasława do tronu mógł tylko pomarzyć.
Polecamy również: Najazd ruski na Śląsk (1076). Najdalsza wyprawa Rusinów na zachód
Wznowienie walk
Układ pokojowy między Izjasławem II a Jerzym Dołgorukim przetrwał jedynie kilka miesięcy. Do wznowienia walk doszło już w 1150 roku z inicjatywy przebywającego we Włodzimierzu Izjasława, który zdecydował się zaatakować Kijów.
Wprawdzie Izjasławowi udało się odbić to miasto, jednak już po kilku miesiącach musiał z niego uciekać. Usunął go stamtąd Jerzy, wspierany przez Wołodymirkę.
Z tym ostatnim kniaziem Izjasławowi przyszło potykać się również w 1152 roku. W Latopisie ławrientiewskim wspomniano, iż Izjasław wysłał swego syna Mścisława z prośbą o pomoc do Węgrów i Polaków, przy czym ci drudzy odmówili przybycia z odsieczą. Część historyków podała w wątpliwość tę informację, albowiem inne źródła staroruskie całkowicie pominęły ten wątek.
Wzmocnienie sojuszu polsko-ruskiego
W historiografii utarło się przekonanie, iż sojusz między Izjasławem II a Bolesławem Kędzierzawym wzmocniono małżeństwem dynastycznym owdowiałego Mieszka Starego z Eudoksją. We współczesnych Eudoksji przekazach pisanych nie podano jej filiacji, lecz na podstawie kroniki Wincentego Kadłubka, nazywającego ją córką króla Rusinków, uczeni ustalili, iż była córką Izjasława.
Niewykluczone zatem, iż z inicjatywą tego mariażu wystąpił sam Izjasław, któremu wprawdzie udało się ponownie wejść w posiadanie Kijowa, gdzie utrzymał się aż do końca swojego życia (1154), lecz zamierzał bardziej zbliżyć się do Polski, stanowiącą przeciwwagę dla ciągle groźnego Jerzego Dołgorukiego.
Polecamy również: Starcie odwiecznych wrogów. Kulisy największego starcia między Polską a Rusią
Źródło
Niniejszy tekst powstał na podstawie mojej książki Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2024). Więcej o tej pozycji można dowiedzieć się po kliknięciu poniższego przycisku.
O autorze: Mariusz Samp
Doktor historii. Interesuje się w szczególności historią średniowiecza i wojskowości. Jest autorem m.in.: Kazimierz Odnowiciel. Roztropny polityk, zwycięski wódz, Bolesław Chrobry. Król Polski, przyjaciel i wróg cesarzy. Jego najnowsze książki to Bitwa pod Cedynią. Wielkie zwycięstwo polskiego oręża oraz 1031. Pierwszy rozbiór Polski.
