Czcibor – słynny brat Mieszka I, pogromca Niemców

Pochodzenie Czcibora

Informacje na temat Czcibora znaleźć można w „Kronice Thietmara”, spisanej na początku XI wieku, a więc źródle niemal współczesnym temu Piastowi. Gdyby nie saski dziejopis, gardzący wręcz Słowianami, nie zdawalibyśmy dzisiaj sobie nawet sprawy z istnienia Czcibora.

Data narodzin Czcibora jest nieznana. Jego ojcem był książę Polan Siemomysł, o którym pisał na początku XII wieku najstarszy polski kronikarz Anonim zwany Gallem.

Imię matki Siemomysła utonęło w pomroce dziejów. Niektórzy historycy wskazywali na jej serbołużyckie pochodzenie, aczkolwiek nie jesteśmy w stanie tej informacji zweryfikować.

Niniejszy tekst powstał na podstawie książki Mariusza Sampa „Bitwa pod Cedynią. Wielkie zwycięstwo polskiego oręża”, wydanej nakładem wydawnictwa Lira w 2022 roku.

Czcibor miał przynajmniej dwóch braci: Mieszka I oraz nieznanego z imienia, który poniósł śmierć podczas jednej z bitew z banitą saskim Wichmanem i Redarami około 963 roku. Obaj byli – jak się najczęściej sądzi – starsi od Czcibora.

Innego rodzeństwa Czcibora w chwili obecnej nie znamy, aczkolwiek w starszej historiografii sądzono, iż Siemomysł spłodził jeszcze córkę Adelajdę i syna Prokuja.

Imię brata Mieszka I

Imię Czcibor odnotował Thietmar. W łacińskojęzycznej wersji jego kroniki brzmiało ono jako „Cidebur”, co językoznawcy odczytali jako Czcibor, ewentualnie Ścibor albo Zdziebor. Symptomatyczne, iż nigdy więcej imię to nie pojawiło się później w dynastii Piastów, aczkolwiek używali je niektórzy rycerze i możnowładcy.

Czytaj również: Margrabia Hodon. Słynny wróg Mieszka I

Imię Czcibor to typowe imię słowiańskie. Oznacza ono „czczącego walkę”, „obrońcę czci”, „walczącego o cześć”.

Czcibor jako udzielny książę?

Kwestią budzącą spory w środowisku uczonych było określenie pozycji, jaką w ówczesnym państwie polskim zajmował Czcibor. Część badaczy sądziła, że był on księciem pomorskim. Najpełniej hipotezę tę starał się udowodnić S. Zakrzewski. W jego opinii sam fakt uczestniczenia Czcibora w walkach na terenie Pomorza dowodzi bezpośrednio, że obszar ten podlegał właśnie jemu, a nie Mieszkowi, będącemu księciem zwierzchnim.

Najprawdopodobniej jednak Czcibor nie był udzielnym księciem i nie odgrywał większej roli w państwie polskim w drugiej połowie X stulecia. Gdyby było inaczej, Thietmar, dobrze zaznajomiony z panującymi w Polsce stosunkami omawianego okresu, mógłby w swoim utworze napisać zdecydowanie więcej na temat tego księcia. Można domniemywać, że szczególnie zainteresowałby się tą postacią, gdyby była ona w jakikolwiek sposób związana z dziejami Pomorza Zachodniego, a więc obszarem, na którym krzyżowały się interesy polsko-niemieckie.

Tymczasem w kronice saskiego kronikarza Czcibor został wymieniony jedynie raz, na dalszych kartach tego dzieła nie ma o nim więcej żadnej wzmianki. Być może dużo racji miał już Z Dalewski, sądząc, że imię brata Mieszka pojawiło się u Thietmara najprawdopodobniej jedynie przypadkiem.

Czcibor i bitwa pod Cedynią

24 czerwca 972 roku Czcibor wziął udział w osławionej bitwie pod Cedynią, podczas której zadał klęskę Niemcom, kładąc trupem większość ich rycerzy. Na podstawie tej informacji przyjmuje się, iż książę był biegły w rzemiośle wojennym, co nie dziwi, gdyż ówczesne państwo piastowskie niemal permanentnie prowadziło wojny, co wymagało od przedstawicieli dynastii Piastów odpowiedniego zaangażowania na polu walki.

Czytaj również: „Cidini”, czyli gdzie Mieszko I pokonał Hodona?

Historycy podejrzewają, iż Czcibor pod Cedynią skrył się za okolicznymi wzgórzami i zaatakował nieprzyjaciół dopiero wtedy, gdy zbliżyli się oni już do właściwego grodu. Najprawdopodobniej przyszło mu wówczas dowodzić oddziałami jazdy, która okrążyła Niemców wraz ze współdziałającą z nim armią Mieszka I.

Rola Czcibora w starciu

Do dnia dzisiejszego w nauce nie milkną spory, który z braci, Czcibor czy Mieszko I, był prawdziwym architektem zwycięstwa pod Cedynią? Tekst Thietmara sugerowałby, iż Piastowie w 972 roku zwyciężyli dzięki zdolnościom militarnym Czcibora, jednak zapomina się o tym, iż w bitwie uczestniczył również jego starszy brat, który w kulminacyjnym punkcie bitwy, po dotychczasowym wycofywaniu się w kierunku grodu cedyńskiego, przystąpił do kontruderzenia, co pomogło wojskom polskim w uzyskaniu przewagi taktycznej nad wrogiem.

Chociaż to Czciborowi powierzono wykonanie rozstrzygającego uderzenia na pozycje niemieckie w 972 roku, głównym dowódcą był wówczas zapewne Mieszko I jako ówczesny książę Polski. Za takim pojmowaniem sprawy przemawiają słowa Brunona z Kwerfurtu, jednego z kronikarzy informujących o bitwie cedyńskiej, który wskazywał wyraźnie, że pokonanie Niemców stało się udziałem Mieszka, a nie Czcibora.

Czytaj również: Agafia Światosławówna. Najpłodniejsza polska władczyni?

Z kolei jak zauważył S. Rosik, skoro Mieszko I został przedstawiony przez Thietmara jako cel ataku najazdu Sasów w 972 roku, nikt inny, jak tylko on, powinien być uznany za wodza dążącego do powstrzymania niemieckiej ofensywy.

Według B. Miśkiewicza podczas starcia zbrojnego pod Cedynią Czcibor „odrywał rolę jednego z dowódców oddziałów Mieszkowych. Wymienienie u Thietmara Czcibora jako zwycięzcy mogło nastąpić dlatego, że po stronie niemieckiej przypisano dowództwo nad pierwszym cofającym się oddziałem Mieszkowi I i uznano go za pobitego, a Czcibora zachodzącego z wojskiem od tyłu – za głównego pogromcę”.

Dalszy życiorys Czcibora

Z powodu braku źródeł nie jesteśmy w stanie prześledzić życiorysu Czcibora po 972 roku. W zasadzie nie wiemy, kiedy zmarł i gdzie pochowano jego ciało. Wiemy tylko, iż śmierć księcia nastąpiła w jakiś czas po bitwie pod Cedynią, którą Czcibor przeżył.

Czytaj również: Jakie były przyczyny bitwy pod Cedynią (972)? To pytanie wciąż nurtuje historyków, ale jednoznacznej odpowiedzi brakuje

Życie prywatne Czcibora jest jedną wielką zagadką. Nie zachowały się informacje o jego ewentualnym małżeństwie/małżeństwach i potomstwie.

Postać Czcibora stała się kanwą wielu powieści, w tym „Dagome iudex” Zbigniewa Nienackiego, „Dzikowy Skarb” Karola Bunscha i „Słowianie. Wojna braci” Roberta Forysia.

Źródło

Niniejszy tekst opracowano na podstawie książki Mariusza Sampa „Bitwa pod Cedynią. Wielkie zwycięstwo polskiego oręża”. Książkę można kupić klikając ten link lub poniższy przycisk.