Filip V Wysoki. Najsłynniejszy syn Filipa IV Pięknego

Młodość i małżeństwo Filipa V Wysokiego

Filip V Wysoki urodził się około 1293 roku jako drugi syn Filipa IV Pięknego i Joanny I z Nawarry. Odznaczał się inteligencją i zdolnościami przewyższającymi jego braci – Ludwika X Kłótnika i Karola IV Pięknego.

W 1307 roku Filip poślubił Joannę Burgundzką, córkę hrabiego Ottona IV i Mahaut d’Artois. Z małżeństwa tego narodziło się pięcioro dzieci: Joanna, Małgorzata, Izabela, Blanka oraz syn Ludwik Filip, który zmarł w dzieciństwie.

Filip darzył żonę szacunkiem i dbał o jej zabezpieczenie materialne, obdarzając ją licznymi ziemiami i posiadłościami.

Wielki skandal we Francji

Rok 1314 przyniósł skandal obyczajowy, który wstrząsnął dworem królewskim. Okazało się, że Blanka Burgundzka, siostra Joanny i żona Ludwika X, oraz Małgorzata Burgundzka, żona Karola, dopuściły się cudzołóstwa. Oskarżenia wysunęła Izabela Francuska, siostra Filipa, znana jako „Wilczyca z Francji”.

Joanna również została oskarżona, jednak Filip konsekwentnie bronił jej niewinności. Ostatecznie, w 1315 roku, Joannę oczyszczono z zarzutów, w przeciwieństwie do Blanki i Małgorzaty, które spędziły resztę życia w więzieniu.

Motywy działań Filipa nie są do końca jasne. Historycy spierają się, czy kierowała nim miłość do żony, o czym świadczyć może korespondencja między nimi, czy raczej pragmatyczny interes związany z dziedzictwem Burgundii, którego Joanna była dziedziczką.

Kryzys sukcesyjny i objęcie tronu

W listopadzie 1314 roku, po śmierci Filipa IV Pięknego, tron objął Ludwik X Kłótnik. Za jego panowania wzrosły wpływy Karola de Valois, brata Filipa Pięknego. Śmierć Ludwika w lecie 1316 roku, który pozostawił ciężarną żonę Klemencję Węgierską, otworzyła kryzys sukcesyjny. Filip energicznie dążył do objęcia regencji w imieniu nienarodzonego dziecka. W listopadzie urodził się Jan I Pogrobowiec, syn Ludwika, ale zmarł zaledwie po pięciu dniach.

Sytuacja była bezprecedensowa – po raz pierwszy król Francji nie pozostawił męskiego potomka. Ludwik miał jedynie córkę, Joannę, której praw do tronu bronił jej wuj, książę Burgundii Odon IV, i babka, Agnieszka Francuska, córka Ludwika IX Świętego.

Filip V Wysoki działał jednak sprawnie, zyskując poparcie wielu możnych dla idei, która później stała się znana jako prawo salickie. Odwoływała się ona do dawnego prawa Franków Salickich, wykluczającego kobiety z dziedziczenia tronu. Przeciwko Filipowi wystąpili Odon i Agnieszka, a także jego brat Karol de la Marche, który rozgłaszał nawet, że Filip i Mahaut otruli małego Jana Pogrobowca.

Filipowi udało się przeciągnąć na swoją stronę Karola de Valois, obiecując mu spłatę długów. Dzięki temu i powołaniu się na dawne zwyczaje, Filip został królem Francji i Nawarry, koronując się 9 stycznia 1317 roku w Reims.

Odon IV wprawdzie nadal sprzeciwiał się nowemu władcy, ale ostatecznie skonfliktowane strony doszły do porozumienia. W zamian za zrzeczenie się roszczeń do tronu w imieniu siostrzenicy, Odon miał poślubić córkę Filipa, Joannę, i otrzymać prawa do hrabstw Burgundii i Artois.

Czytaj również: Fatalne Małżeństwo Marii Stuart i hrabiego Bothwella. Jak szkocka królowa poślubiła swego gwałciciela?

Reformy i polityka Filipa V

Panowanie Filipa V Wysokiego charakteryzowało się dążeniem do reform i poprawy sytuacji gospodarczej królestwa, dotkniętego klęską nieurodzaju związaną z początkiem małej epoki lodowej.

Król wprowadził rozróżnienie między ziemiami należącymi do domeny królewskiej a tymi, które korona otrzymała na innych zasadach (np. konfiskaty, małżeństwa). W 1320 roku powołał cours des comptes, królewski sąd odpowiedzialny za nadzór nad finansami państwa. Ograniczył także wpływy swego wuja, Karola de Valois, mimo jego wcześniejszego poparcia w kwestii sukcesji.

Filip skupił się na relacjach z bogatą Flandrią, którą wcześniej próbował podporządkować jego ojciec. W odróżnieniu od niego, Filip preferował rozwiązania pokojowe, co zaowocowało małżeństwem jego córki Małgorzaty z Ludwikiem de Nevers, wnukiem hrabiego Roberta III Flandryjskiego. Królowi udało się również wyegzekwować hołd lenny za Gaskonię od króla Anglii Edwarda II.

Czytaj również: Fatalne Małżeństwo Marii Stuart i hrabiego Bothwella. Jak szkocka królowa poślubiła swego gwałciciela?

Krucjaty i napięcia społeczne

Filip V Wysoki, we współpracy z papieżem Janem XXII, podjął próby zorganizowania krucjaty, które jednak zakończyły się niepowodzeniem z powodu sporów o fundusze i wydarzeń związanych z krucjatą pastuszków.

Tzw. druga krucjata pastuszków była ruchem społecznym, skupiającym niższe warstwy, dążące do poprawy swojej sytuacji materialnej i walki z muzułmanami na Półwyspie Iberyjskim. Filip odmówił spotkania z delegacją chłopów, co doprowadziło do ich marszu na południe kraju, gdzie doszło do pogromów Żydów. Wypędzeni z Francji przez wojska królewskie, pastuszkowie udali się do Aragonii, gdzie rozprawił się z nimi król Jakub II Sprawiedliwy.

W 1321 roku we Francji wybuchł tzw. „Trędowaty strach” – trędowatych i Żydów oskarżono o zatruwanie studni. Wzrost antysemityzmu, podsycany wydarzeniami związanymi z krucjatą pastuszków, doprowadził do aktów przemocy. Filip interweniował, nakazując karanie winnych i próbując opanować sytuację, co jednak postawiło go w trudnym położeniu, między oczekiwaniami społecznymi a koniecznością zachowania porządku.

Czytaj również: Jak najważniejsze relikwie dla chrześcijan dotarły do Francji?

Śmierć Filipa V Wysokiego

Latem 1321 roku, podczas podróży, Filip zachorował, prawdopodobnie na czerwonkę. Zmarł 3 stycznia 1322 roku w wieku zaledwie 29 lat. Pochowano go w bazylice Saint Denis. Tron objął po nim brat, Karol IV Piękny, za którego panowania wpływy odzyskał Karol de Valois.

Wdowa po Filipie, Joanna II Burgundzka, pogrążyła się w żałobie. Po jej śmierci w 1330 roku hrabstwa Burgundii i Artois przeszły na jej córkę Joannę III i jej męża Odona IV.

Śmierć Karola IV w 1328 roku, który również nie doczekał się męskiego potomka, otworzyła kolejny kryzys sukcesyjny. Pretendentami do tronu byli Joanna II Mała i jej mąż Filip d’Évreux, Filip de Valois (syn Karola de Valois) oraz król Anglii Edward III Plantagenet. Dzięki utrwaleniu prawa salickiego, tron objął Filip de Valois jako Filip VI, dając początek dynastii Walezjuszy.

Czytaj również: Ludwik V Gnuśny. Król, który „nic nie zrobił”

Literatura uzupełniająca:

• Baszkiewicz J., Historia Francji, Wrocław 1999.