Nadieżda Krupska – żona Lenina

Początek znajomości z Leninem

Nadieżda Krupska poznała Włodzimierza Lenina w 1894 roku w Petersburgu podczas jednego z zebrań marksistowskich. Miała wówczas 25 lat i chętnie angażowała się w ruchy socjalistyczne.

Zdaniem historyka Richarda Pipesa „ich relacja nie była typowym romansem. Lenin potrzebował partnerki, a nie żony w tradycyjnym znaczeniu. Krupska spełniała tę rolę idealnie – była lojalna, zdyscyplinowana i całkowicie oddana rewolucyjnej sprawie”

Podobno już podczas pierwszych rozmów między nimi dało się odczuć, że łączy ich coś więcej niż tylko wspólne idee. Krupska nie była kobietą, która kusiła urodą. Współcześni opisywali ją jako szczupłą, o ostrych rysach twarzy, ze słabym wzrokiem i nieprzykuwającą uwagi aparycją.

Uważa się, że Krupska cierpiała na chorobę Gravesa-Basedowa – schorzenie tarczycy powodujące wytrzeszcz oczu oraz napięcie szyi. Choroba ta mogła również wpływać na cykl menstruacyjny, co mogłoby tłumaczyć, dlaczego Lenin i Krupska nie doczekali się dzieci.

Małżeństwo Nadieżdy Krupskiej

Ich los został przypieczętowany w 1896 roku, kiedy Lenin aresztowano i zesłano na Syberię. Kilka miesięcy później to samo spotkało Krupską. Dla niej, podobnie jak dla Lenina, zesłanie nie oznaczało końca działalności rewolucyjnej. Wręcz przeciwnie – paradoksalnie to właśnie w carskim systemie represji ich związek się umocnił.

Aby mogli przebywać razem, konieczne było zawarcie małżeństwa. Lenin zaproponował więc Krupskiej ślub, o czym pisał w liście do swojej matki: „Jestem gotów poślubić Krupską. To pozwoliłoby nam pozostać razem na zesłaniu”.

Ślub odbył się w skromnej cerkwi w Szuszenskoje. Para mieszkała w wynajętym domku, a życie codzienne było proste. Lenin studiował dzieła Marksa, pisał listy do towarzyszy, a Krupska dbała o organizację ich życia i kontynuowała pracę pedagogiczną.

Miłosny trójkąt – Lenin, Krupska i Inessa Armand

W 1909 roku w życiu Lenina pojawiła się Inessa Armand – piękna i inteligentna francuska socjalistka. Lenin spędzał z nią długie godziny na rozmowach i dyskusjach, a między nimi narodziła się relacja, która – według wielu źródeł – była czymś więcej niż zwykłą przyjaźnią.

Krupska znała prawdę. Wiedziała, że Lenin darzy Inessę uczuciem, jakiego nigdy nie miał wobec niej. Mimo to nie opuściła Lenina, udając że taki układ jej odpowiada.

Współczesny rosyjski historyk Władimir Buldakow podkreśla: „Krupska nie była kobietą, która pozwoliłaby sobie na zazdrość czy rywalizację. Znała swoją wartość. Wiedziała, że Lenin potrzebuje jej bardziej niż jakiejkolwiek innej kobiety”.

Nadieżda Krupska jako żona

Nie można powiedzieć, że Lenin kochał Krupską. Przynajmniej nie w sposób, w jaki mężczyzna kocha kobietę. Nie patrzył na nią jak na kogoś, z kim chciałby spędzić wieczory przy kominku. Nie zabierał jej na romantyczne spacery. Nie obsypywał komplementami. Traktował ją jak członka zespołu. Może jak starszą siostrę, może jak lojalnego adiutanta. Ale nie jak żonę.

Krupska nie protestowała. Nie oczekiwała romantyzmu. Może nawet wolała taki układ. Sama miała dość surowy charakter. Była bezkompromisowa. Rzadko się śmiała, rzadko okazywała emocje. Była kimś, kto traktował świat w sposób praktyczny. Małżeństwo z Leninem było dla niej ważne nie ze względu na uczucia, ale dlatego, że razem mogli zrobić więcej dla sprawy.

To nie znaczy, że nie było w ich relacji bliskości. Ale była to inna bliskość niż ta, jakiej zwykle się spodziewamy między małżonkami. „Byli sobie potrzebni. Krupska była podporą Lenina, ale i on był dla niej kluczowy. Razem stanowili coś w rodzaju politycznej symbiozy” – zauważa Richard Pipes.

Osobista sekretarka Lenina

Gdy Lenin przemawiał, to jego słuchano. Gdy pisał, to jego teksty były analizowane. A Krupska? Zawsze była w tle. Organizowała, redagowała, doradzała. Gdy Lenin wydawał gazetę „Iskra”, Krupska zajmowała się korespondencją z konspiratorami. Gdy trzeba było wysłać tajne wiadomości, robiła to ona. Gdy ktoś chciał się dostać do Lenina, musiał najpierw przejść przez nią.

Przez lata ich małżeństwa przeszła do roli, której nie miała prawa lubić – stała się czymś w rodzaju osobistego filtra Lenina. Wycinała zbędne rzeczy, eliminowała ludzi, którzy nie byli wystarczająco użyteczni. Decydowała, co do niego dotrze, a co nie.

Włodzimierz Buldakow podkreśla, że „Krupska była strażnikiem dostępu do Lenina. Można by powiedzieć, że działała jak jego sekretarz prasowy, osobisty doradca i menedżer w jednej osobie”.

Towarzyszka wierna do końca

Gdy Lenin pisał swoje główne dzieła Krupska pilnowała, żeby miał ciszę. Gdy organizował zamach stanu w 1917 roku, koordynowała przekaz partyjny. Gdy Lenin objął władzę, to Krupska zajęła się edukacją robotników. To ona walczyła z analfabetyzmem, rozwijała system szkolnictwa w Związku Radzieckim. I robiła to dobrze. Ludzie, którzy ją znali, podkreślali, że była osobą fanatycznie oddaną idei.

Ale rewolucja miała też swoją cenę. Lenin po 1918 roku podupadł na zdrowiu. Stracił dawną energię, stawał się coraz bardziej zmęczony, coraz bardziej drażliwy. Krupska była przy nim do końca. Dbała o jego korespondencję, zajmowała się formalnościami, pilnowała, żeby nie stracił kontaktu z partią. Ale ich relacja zmieniała się w coś, co przypominało bardziej układ opiekunki i chorego niż męża i żony.

Gdy Lenin umierał w 1924 roku, Krupska wciąż pracowała. Według Orlando Figesa „Krupska nie miała życia prywatnego. Była w całości pochłonięta ideą. Gdy Lenin umarł, nie płakała publicznie. Wiedziała, że rewolucja musi trwać”.

Polecamy również: Mumia Lenina. Dyktatora próbowano zabić nawet po jego śmierci

Śmierć Nadieżdy Krupskiej

Po śmierci Lenina w 1924 roku Krupska nadal odgrywała istotną rolę w partii, lecz jej wpływy szybko zaczęły maleć. Stalin nie miał dla niej sentymentu. Przetrwała czystki lat 30., ale była coraz bardziej marginalizowana.

Zmarła 27 lutego 1939 roku. Oficjalnie przyczyną było zapalenie otrzewnej. Jednak spekuluje się, że mogła zostać otruta. Przed śmiercią obchodziła urodziny – Stalin wysłał jej tort. Niektórzy historycy sugerują, że to właśnie on mógł przyczynić się do jej śmierci.

Polecamy również: Tajemnice mózgu Lenina. Brutalna prawda o intelekcie sowieckiego dyktatora

Źródło

Więcej o Nadieżdzie Krupskiej można przeczytać w naszej książce Szach-mat. Jak umierali władcy Rosji (Kraków 2024). Książkę można kupić, klikając ten link lub poniższy przycisk.

Bibliografia:

• Figes O., Tragedia narodu. Rewolucja rosyjska 1891-1924, Poznań 2009.
• Pipes R., Rewolucja Rosyjska, Warszawa 1994.
• Samp M., Szach-mat. Jak umierali władcy Rosji, Kraków 2024.
• Sebestyen V., Dyktator, Warszawa 2018.
• Service R., Biografia, Warszawa 2003.