Śmierć Stanisława Augusta Poniatowskiego. Jak umierał ostatni król Polski?

Ostatnie lata życia

Po abdykacji 25 listopada 1795 roku Stanisław August Poniatowski został zmuszony do opuszczenia Warszawy. Początkowo przebywał w Grodnie pod stałym nadzorem urzędników carskich. Sytuacja króla zmieniła się po śmierci carycy Katarzyny II w 1796 roku. Nowy car Paweł I pozwolił mu przenieść się do Petersburga i oddał do dyspozycji luksusowy Pałac Marmurowy.

W Petersburgu Poniatowski otoczył się niewielkim dworem złożonym z dawnych współpracowników, artystów i służby. Utrzymywał kontakty z polską emigracją i korespondował z przyjaciółmi, jednak coraz bardziej pogrążał się w melancholii.

Jego stan zdrowia systematycznie się pogarszał – cierpiał na bóle głowy, bezsenność i ogólne osłabienie. Doskwierały mu również narastające problemy finansowe oraz poczucie osobistej odpowiedzialności za los kraju.

Śmierć Stanisława Augusta Poniatowskiego

Ostatni dzień życia Stanisława Augusta zaczął się zwyczajnie. Rano podano mu do łóżka filiżankę kawy, którą wypijał codziennie. Po wypiciu płynu monarcha nagle zasłabł i stracił przytomność. Gdy na krótką chwilę odzyskał świadomość, poprosił o księdza, aby przyjąć ostatnie sakramenty. Wkrótce ponownie zapadł w śpiączkę i zmarł późnym wieczorem tego samego dnia.

Według diagnozy doktora Beklera, osobistego lekarza króla, przyczyną zgonu była apopleksja nerwowa (udar mózgu), będąca rezultatem wieloletniego stresu i wyczerpania organizmu. W liście do Marcella Bacciarellego lekarz podkreślił, że śmierć monarchy była efektem „pracy nader żmudnej i nieprzyjemnej, dążącej do oczyszczenia się z kłopotów zrządzonych niegodziwymi projektami”.

Pogrzeb ostatniego króla Polski

Po śmierci ciało Stanisława Augusta zostało zabalsamowane i ubrane w mundur gwardii koronnej, przepasany błękitną wstęgą Orderu Orła Białego. Przez dziewięć dni trumna z ciałem monarchy była wystawiona w jego sypialni w Pałacu Marmurowym, gdzie odbywały się modlitwy i nabożeństwa żałobne.

Właściwy pogrzeb odbył się 8 marca 1798 roku w kościele św. Katarzyny w Petersburgu. Uroczystość miała podniosły charakter – sam car Paweł I włożył zmarłemu królowi na głowę złotą koronę. Trumnę umieszczono w specjalnie zaprojektowanym castrum doloris – ozdobnym katafalku autorstwa architekta Vincenza Brenny. Dekorację komnaty pogrzebowej uwiecznił miedzioryt Iwana Kołpakowa na podstawie rysunku Josepha de Lapeine’a.

Prochy Stanisława Augusta początkowo spoczęły w Petersburgu, jednak w XX wieku zostały przeniesione do katedry św. Jana w Warszawie, gdzie znajdują się do dziś.

Polecamy również: Gadatliwy Bolesław Chrobry na łożu śmierci. Jak naprawdę umierał pierwszy polski król?

Mało znane fakty z ostatnich dni króla

Według relacji Józefiny Potockiej, Stanisław August przeczuwał zbliżającą się śmierć i świadomie przygotowywał się do niej duchowo. Gdy na chwilę odzyskał przytomność, zachował spokój i godność, prosząc o posługę religijną.

Wiadomość o pogorszeniu się stanu zdrowia króla szybko rozeszła się po Petersburgu. Car Paweł I wraz z synami Aleksandrem i Konstantym odwiedził Pałac Marmurowy, aby pożegnać się z Poniatowskim. Świadkowie podkreślali, że car wydawał się szczerze zasmucony, choć niektórzy historycy dopatrują się w tym geście elementu gry politycznej.

Warto zaznaczyć, że Stanisław August miał właściwie trzy pogrzeby – pierwszy w Petersburgu, drugi symboliczny po przewiezieniu prochów do Warszawy, a trzeci w katedrze św. Jana, gdzie jego szczątki spoczęły na stałe. Każda z tych ceremonii miała nie tylko wymiar religijny, ale także polityczny.

Polecamy również: Zapomniani królowie Polski. Od Mieszka II Lamberta do Stanisława Leszczyńskiego

Symboliczne znaczenie śmierci ostatniego króla

Śmierć Stanisława Augusta Poniatowskiego wywołała szeroki oddźwięk w całej Europie. Dla współczesnych stanowiła symbol ostatecznego upadku Rzeczypospolitej i końca epoki oświecenia w Polsce. Wraz z odejściem monarchy zakończyła się też tradycja wolnej elekcji – po nim nie było już polskich królów.

W Polsce reakcje na śmierć króla były niejednoznaczne. Doceniano jego zaangażowanie w reformy państwa i rozwój kultury, ale pamiętano również o jego bliskich związkach z Rosją i nieskuteczności w przeciwstawianiu się zaborcom.

Polecamy również: Śmierć Stefana Batorego. Prawdziwa przyczyna zgonu króla

Wybór bibliografii:

• Skowroński P., Zgon Stanisława Augusta [https://www.lazienki-krolewskie.pl/pl/edukacja/baza-wiedzy/zgon-stanislawa-augusta].
• Stanisław August Poniatowski. Ostatni król Polski [https://polskieradio24.pl/artykul/984648,stanislaw-august-poniatowski-ostatni-krol-polski].
• Widacka H., Castrum doloris króla Stanisława Augusta Poniatowskiego w Petersburgu [https://wilanow-palac.pl/pasaz-wiedzy/castrum-doloris-krola-stanislawa-augusta-poniatowskiego-w-petersburgu].