Przez cztery dekady komunistyczne władze Polsce Ludowej konsekwentnie wymazywały z narodowej pamięci datę 11 listopada, zastępując ją ideologicznie wygodnym świętem 22 lipca. Ten systemowy zamach na historyczną prawdę stanowił element szerszej strategii legitymizacji reżimu narzuconego przez Moskwę. Dopiero upadek systemu pozwolił przywrócić prawdziwe znaczenie dnia odzyskania niepodległości.
Ideologiczna manipulacja kalendarzem narodowym
Decyzja komunistów z 1945 roku o likwidacji Święta Niepodległości nie była przypadkowa. Władze doskonale rozumiały, że 11 listopada symbolizuje tradycję niepodległościową całkowicie sprzeczną z nową, sowiecką rzeczywistością. Data ta wiązała się nierozerwalnie z postacią Józefa Piłsudskiego i zwycięstwem nad bolszewikami, co czyniło ją niemożliwą do zaakceptowania przez satelicki wobec Moskwy reżim.
Wybór 22 lipca jako alternatywy był cyniczny w swojej prostocie. Manifest PKWN ogłoszony w Chełmie stanowił początek władzy narzuconej Polsce siłą przez Związek Radziecki. Propagandowe podnoszenie rangi tej daty miało stworzyć wrażenie ciągłości historycznej i legitymizacji systemu. Komuniści potrzebowali własnego mitu założycielskiego, który usprawiedliwiłby ich władzę.
Równie wymowne było forsowanie obchodów 7 listopada, rocznicy rewolucji bolszewickiej. W polskich szkołach i mediach dzień ten celebrowano z pompą, podczas gdy prawdziwa rocznica niepodległości pozostawała w cieniu.
Ta inżynieria pamięci historycznej miała wykreować nową świadomość narodową, podporządkowaną ideologii komunistycznej i interesom Moskwy.
Opór społeczny wobec fałszowania historii
Społeczeństwo polskie nigdy nie zaakceptowało tej manipulacji. Nieoficjalne obchody 11 listopada, organizowane przez środowiska niepodległościowe i kombatantów Armii Krajowej, świadczyły o żywotności prawdziwej pamięci narodowej. Władze mogły kontrolować przestrzeń publiczną, ale nie potrafiły zagłuszyć społecznego przywiązania do autentycznej tradycji.
Rok 1978 przyniósł przełom w skali jawnych manifestacji patriotycznych. Sześćdziesiąta rocznica niepodległości zmobilizowała szeroką koalicję sił opozycyjnych, od ROPCiO przez środowiska kombatanckie po Kościół katolicki. Składanie wieńców pod pomnikami w największych polskich miastach stanowiło symboliczny akt sprzeciwu wobec komunistycznego monopolu na interpretację historii.
Okres „Solidarności” udowodnił, że w warunkach choćby ograniczonej wolności Polacy natychmiast wracają do prawdziwych symboli niepodległości. Jawne obchody 11 listopada w latach 1980-1981 pokazały autentyczne przywiązanie społeczeństwa do tej daty. Fakt, że służby bezpieczeństwa pilnie rejestrowały uczestników, ujawniał paranoję reżimu wobec wszelkich przejawów niezależnej pamięci historycznej.
Schyłek systemu i zwycięstwo prawdy
Lata osiemdziesiąte przyniosły stopniową erozję komunistycznej kontroli nad narracją historyczną. Nawet oficjalna historiografia zaczęła ostrożnie przywracać postać Piłsudskiego, choć w zniekształconej formie akcentującej wyłącznie jego socjalistyczną młodość. Przemilczanie roli Marszałka w wojnie 1920 roku było ostatnim bastionem propagandy, który broniła się przed pełną rehabilitacją bohatera niepodległości.
Brutalne rozpędzanie manifestacji przez ZOMO w 1988 roku paradoksalnie świadczyło o słabości systemu. Reżim reagował coraz bardziej nerwowo na symbole, które jeszcze dekadę wcześniej mógł ignorować lub marginalizować. Represje wobec uczestników obchodów pokazywały, że władza traci kontrolę nad przestrzenią symboliczną.
Ustawa lutowa z 1989 roku stanowiła kapitulację komunistów w wojnie o pamięć historyczną. Przywrócenie 11 listopada jako oficjalnego święta państwowego było jednym z pierwszych aktów demontażu systemu. Ostateczne odrzucenie „Narodowego Święta Odrodzenia Polski” w kwietniu 1990 roku zamknęło czterdziestoletnią epokę kłamstwa i manipulacji.
Historia Święta Niepodległości w PRL-u dowodzi, że żadna dyktatura nie jest w stanie trwale wymazać prawdziwej pamięci narodowej. Komunistyczne władze dysponowały pełną kontrolą nad mediami, edukacją i przestrzenią publiczną, a mimo to przegrały walkę o 11 listopada.
Polskie społeczeństwo przez całe dziesięciolecia zachowało wierność autentycznej tradycji niepodległościowej, czekając na moment, gdy będzie mogło ją celebrować otwarcie. Ten opór wobec ideologicznej przemocy stanowi jeden z najważniejszych dowodów duchowej niepodległości Polaków w najtrudniejszych latach powojennej historii.
O autorze: przez wieki
