Generał Krzyżanowski walczył po stronie Unii od samego początku wojny secesyjnej, dowodząc polskim i niemieckim pułkiem ochotników. Polski emigrant wyróżnił się podczas obrony stolicy oraz w decydujących bitwach na Wschodzie. Jego sukcesy wojskowe zapoczątkowały legendę polskiego żołnierza w Ameryce.
Dzieciństwo i emigracja do Stanów Zjednoczonych
Włodzimierz Krzyżanowski wychował się na Mazowszu, gdzie już od najmłodszych lat angażował się w życie narodowe. Po klęsce powstania wielkopolskiego w 1846 roku postanowił opuścić kraj i spróbować losu za oceanem. Przybył do Stanów Zjednoczonych z zamiarem podjęcia nowej pracy i budowania życia w obcym świecie.
Polski emigrant zdobył wykształcenie inżynieryjne, co pozwoliło mu podjąć zatrudnienie najpierw w sektorze budownictwa, a następnie w przedsiębiorstwach komunikacyjnych. Szybko opanował język angielski, co ułatwiło mu adaptację w nowym środowisku. Dołączył do grona aktywnych Polaków wśród amerykańskiej Polonii.
Krzyżanowski założył rodzinę na terenie Nowego Jorku i angażował się w sprawy miejscowej społeczności polskiej. Zyskał opinię człowieka energicznego, lubiącego podejmować wyzwania zawodowe. Swoje pierwsze doświadczenie wojskowe zdobył jeszcze w kraju podczas powstania, co okazało się niezwykle cenne w kolejnych latach.
Udział w początkach wojny secesyjnej
Po wybuchu wojny secesyjnej Krzyżanowski zgłosił się jako ochotnik i zorganizował jednostkę strzelecką złożoną głównie z imigrantów pochodzenia niemieckiego i polskiego. Dowodził 58. Pułkiem Piechoty Ochotniczej Nowego Jorku, który odegrał ważną rolę na wschodnim teatrze działań wojennych. Jego oddziały uczestniczyły w obronie Waszyngtonu oraz w licznych potyczkach przeciwko konfederatom.
Już w początkowej fazie wojny Krzyżanowski prowadził swoich podkomendnych przez tereny Wirginii i Marylandu, zdobywając doświadczenie w lokalnych walkach. Amerykańscy dowódcy docenili jego umiejętności organizacyjne oraz zdolność do motywowania żołnierzy w trudnych warunkach. Polak objął dowództwo brygady, która wspierała regularne oddziały Unii w strategicznych operacjach.
Podczas kampanii w dolinie Shenandoah generał przetestował taktykę szybkich marszów i nocnych ataków, wyprzedzając działania wojsk południa. Jego brygada wzięła udział w kilku ważnych bitwach w okolicach Front Royal i Harper’s Ferry.
Krzyżanowski dzięki odwadze żołnierzy kilkukrotnie przełamał linie przeciwnika i umożliwił wycofanie się oddziałów Unii bez większych strat.
Bitwa pod Gettysburgiem i awanse wojskowe
Krzyżanowski poprowadził swoją brygadę podczas jednej z najbardziej decydujących rozgrywek wojny secesyjnej – bitwy pod Gettysburgiem w lipcu 1863 roku. Oddziały pod polskim dowództwem walczyły na skrzydle armii federalnej, odpierając zacięte ataki wojsk Konfederacji. W trudnych warunkach utrzymał pozycje i nie dopuścił do przerwania amerykańskiej linii obrony.
Pomyślny przebieg tej operacji przyczynił się do dalszego awansu Krzyżanowskiego. Otrzymał nominację na generała brygady wojsk ochotniczych jako jeden z nielicznych polskich emigrantów w armii USA. Jego żołnierze wielokrotnie wyróżnili się odwagą w walkach na terenie Maryland, Pensylwanii i Wirginii.
Po zakończonej bitwie Polak uczestniczył w kolejnych operacjach federalnych wojsk, zdobywając opinię dowódcy skrupulatnego, lecz jednocześnie wyrozumiałego dla podkomendnych. Wśród amerykańskich żołnierzy zyskał przydomek „Generał Krzyżan”, który z dumą nosił na polu walki.
Zakończenie kariery wojskowej i życie po wojnie
Gdy wiosną 1865 roku doszło do kapitulacji Konfederacji, Krzyżanowski zakończył aktywną służbę w armii Stanów Zjednoczonych. Po latach walk wrócił do cywilnego życia, powracając do pracy w administracji oraz sektorze transportu na terenie Nowego Jorku. Często spotykał się z amerykańskimi weteranami, którzy doceniali jego wkład w zwycięstwo Unii.
Polski generał przez kilka lat działał w lokalnych organizacjach kombatanckich, utrzymując kontakty z dawnymi żołnierzami. W wolnych chwilach podróżował po kraju i odwiedzał miejsca ważnych bitew wojny secesyjnej, wspominając dramatyczne wydarzenia z przeszłości.
Do końca życia pozostał wierny swojej polskiej tożsamości i pielęgnował pamięć o zbiorowym wysiłku amerykańskich i polskich ochotników.
Krzyżanowski doczekał się licznych wspomnień, które upamiętniają jego zasługi militarne i wkład w budowanie relacji polsko-amerykańskich. Jego postać do dziś wzbudza ciekawość historyków zarówno w Polsce, jak i w Stanach Zjednoczonych.
O autorze: przez wieki
