Francuska naukowczyni Irène Joliot-Curie kontynuowała rodzinną tradycję badań nad radioaktywnością, zdobywając w 1935 roku Nagrodę Nobla za odkrycie sztucznej promieniotwórczości. Córka Marii Skłodowskiej-Curie i Pierre’a Curie łączyła wybitne osiągnięcia naukowe z aktywnym zaangażowaniem w lewicową politykę i pacyfizm, płacąc ostatecznie zdrowiem za pracę z materiałami radioaktywnymi.
Tragedia rodzinna i niekonwencjonalna edukacja
Irène przyszła na świat 12 września 1897 roku w Paryżu jako starsze dziecko słynnej pary noblistów. Jej siostra Ève urodziła się siedem lat później, w 1904 roku. Śmierć ojca w wypadku z udziałem wozu konnego w 1906 roku wstrząsnęła dziewięcioletnią Irène i zmieniła dynamikę całej rodziny.
Maria Skłodowska-Curie zauważyła matematyczne zdolności córki i postanowiła zapewnić jej edukację wykraczającą poza standardy epoki. Wspólnie z grupą naukowców stworzyła spółdzielnię edukacyjną, gdzie zajęcia prowadzili specjaliści w swoich dziedzinach. Dzieci uczestników spotykały się w domach poszczególnych rodzin, ucząc się fizyki i chemii na poziomie znacznie przewyższającym szkolny program.
Ten eksperymentalny system funkcjonował do 1910 roku, kiedy Irène wróciła do tradycyjnej szkoły. Ukończyła Liceum Sévigné, a w 1914 roku zapisała się na Sorbonę. Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał jednak jej studia niemal natychmiast po rozpoczęciu.
Siedemnastolatka na froncie jako radiolog
Wojna zastała Irène w wieku zaledwie siedemnastu lat, ale nie powstrzymało jej to przed aktywnym udziałem w wysiłku wojennym. Maria Skłodowska-Curie zorganizowała mobilne stacje rentgenowskie dla rannych żołnierzy, a córka wspomagała ją w montażu generatorów i obsłudze sprzętu diagnostycznego. Pracowały często w warunkach przypominających polowe szpitale, narażone na ostrzał i chaos bojowy.
W 1916 roku Irène samodzielnie kierowała już jednym z punktów rentgenowskich. Jej doświadczenie okazało się na tyle cenne, że prowadziła szkolenia dla personelu medycznego w Belgii. Ministerstwo wojny doceniło jej wkład, nadając jej odznaczenie za służbę na rzecz kraju.
Droga do Nobla przez badania polonu
Instytut Radowy przyjął Irène z powrotem w 1919 roku po zakończeniu działań wojennych. Skupiła się na badaniu cząstek alfa emitowanych przez polon, pierwiastek odkryty przez jej rodziców dwie dekady wcześniej. Praca ta stała się fundamentem jej doktoratu obronionego w 1925 roku.
W laboratorium poznała Frédérica Joliot, asystenta jej matki, z którym nawiązała współpracę naukową szybko przekształcającą się w romans. Pobrali się w 1926 roku, a Irène przyjęła podwójne nazwisko Joliot-Curie, łącząc tradycje obu rodzin. Małżeństwo okazało się nie tylko udane osobiście, ale także niezwykle płodne naukowo.
Bombardowanie aluminium i berylu cząstkami alfa w 1934 roku przyniosło przełomowe obserwacje. Napromieniowane materiały kontynuowały emisję radiacji nawet po zakończeniu bombardowania, co dowodzilo powstania sztucznej promieniotwórczości. Publikacja Production artificielle d’éléments radioactifs przedstawiła chemiczny dowód przemiany pierwiastków i syntezy nowych nuklidów.
Nagroda Nobla w dziedzinie chemii w 1935 roku uhonorowała małżeństwo Joliot-Curie za to odkrycie, które stało się podstawą medycyny nuklearnej i radioterapii. Ich wcześniejsze eksperymenty mogły doprowadzić do odkrycia neutronu, ale błędna interpretacja wyników pozwoliła Jamesowi Chadwickowi wyprzedzić ich w tym wyścigu.
Walka z faszyzmem i rządowa posada
Polityczne przekonania Irène krystalizowały się w połowie lat trzydziestych, kiedy wraz z mężem wstąpiła do Partii Socjalistycznej w 1934 roku. Oboje aktywnie sprzeciwiali się faszyzmowi, a rok później Irène dołączyła do Komitetu Czujności założonego przez Paula Langevina. Lewicowe zaangażowanie pary Joliot-Curie było głębokie i konsekwentne.
Front Ludowy powołał Irène w 1936 roku na stanowisko podsekretarza stanu do spraw badań naukowych. Była jedną z trzech pierwszych kobiet pełniących funkcje rządowe we Francji. Promowala zwiększenie budżetów na naukę, poprawę statusu pracowników badawczych i modernizację infrastruktury laboratoriów.
Jej wysiłki przyczyniły się do powstania Narodowego Centrum Badań Naukowych, instytucji kluczowej dla francuskiej nauki. Po drugiej wojnie światowej, w latach 1946-1951, kierowała sprawami energii atomowej w odpowiednim komisariacie. Francuski reaktor atomowy zbudowano w 1948 roku z jej istotnym udziałem.
Więzi z krajem matki
Polska zajmowała specjalne miejsce w życiu Irène, która kultywowała pamięć o polskich korzeniach swojej matki. W 1944 roku objęła funkcję w Prezydium Honorowym Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego we Francji. Uniwersytety w Lublinie i Krakowie nadały jej i mężowi doktoraty honoris causa w latach 1950-1951.
Rękopisy, fotografie i osobiste przedmioty Marii Skłodowskiej-Curie trafiły do Polski w 1951 roku jako dar od córki. Irène otrzymała polskie odznaczenia państwowe, w tym Order Krzyża Grunwaldu III klasy w 1946 roku oraz Krzyż Komandorski z Gwiazdą Orderu Odrodzenia Polski rok później.
Polska Akademia Nauk mianowała ją członkinią zagraniczną w 1954 roku. Te honorowe tytuły i odznaczenia potwierdzały nie tylko szacunek dla jej osiągnięć naukowych, ale także uznanie dla więzi łączących ją z krajem matki.
Jiu-jitsu, wojna i kongres pokoju
Zainteresowania Irène wykraczały poza laboratorium i politykę, obejmując także sport. W 1936 roku założyła wraz z dziennikarzem Charlesem Faroux paryski klub propagujący sztuki walki. Jiu-jitsu Club de France był jej osobistym projektem łączącym pasję do aktywności fizycznej z działalnością organizacyjną.
Druga wojna światowa zastała ją chorą na gruźlicę i przebywającą w Szwajcarii. W 1943 roku podjęła jednak ryzykowną misję do Paryża, wspomagając męża ukrywającego się przed Niemcami jako członek Ruchu Oporu. Jej odwaga w tym okresie dorównywala determinacji z czasów pierwszej wojny.
Światowy Kongres Intelektualistów w Obronie Pokoju we Wrocławiu w 1948 roku przyciągnął Irène jako aktywną uczestniczkę. Wyrażała tam poparcie dla pokojowego porządku w Europie Wschodniej i współpracy intelektualnej ponad podziałami. Białaczka spowodowana promieniowaniem zabiła ją 17 marca 1956 roku w Paryżu, tak samo jak wcześniej jej matkę.
O autorze: przez wieki
