Bitwa nad rzeką Kałką. Miażdżąca porażka wojsk ruskich

Tło wydarzeń

Na początku XIII wieku Imperium Mongolskie pod wodzą Czyngis-chana dynamicznie rozszerzało swoje granice. Po podboju Chorezmu i sukcesach w Azji Środkowej mongolscy dowódcy Dżebe i Subedej otrzymali rozkaz przeprowadzenia wyprawy rozpoznawczej na zachód.

Ich celem było zbadanie potencjalnych terenów do dalszej ekspansji oraz osłabienie ewentualnych przeciwników. Marsz wiódł przez tereny dzisiejszego Iranu, Kaukazu i południowej Rosji, gdzie napotkali różnorodne plemiona i państwa, w tym Połowców – koczowniczy lud turkijski zamieszkujący stepy nadczarnomorskie.

Połowcy, zaniepokojeni pojawieniem się Mongołów, postanowili szukać wsparcia u swoich północnych sąsiadów – książąt ruskich. Chan Połowców Kocjan zwrócił się do księcia kijowskiego Mścisława Romanowicza z prośbą o pomoc, argumentując, że zagrożenie ze strony Mongołów dotyczy nie tylko ich, ale całego regionu.

Apel ten spotkał się z odzewem i mimo wewnętrznych sporów w gronie Rurykowiczów kilku kniaziów ruskich zgodziło się na wspólną wyprawę przeciwko nadciągającemu niebezpieczeństwu.

Przed bitwą nad Kałką

Wiosną 1223 roku zorganizowano koalicję składającą się z sił ruskich pod wodzą Mścisława kijowskiego, Mścisława halickiego oraz Mścisława czernihowskiego, wspieranych przez oddziały połowieckie. Łączna liczebność tej armii szacowana jest na około 40 tysięcy ludzi.

Połączone siły rusko-połowieckie wyruszyły na wschód, przekraczając Dniepr i kierując się w stronę rzeki Kałki, gdzie spodziewano się napotkać wojska mongolskie. Marsz ten trwał kilka dni i był naznaczony trudnościami logistycznymi oraz brakiem koordynacji pomiędzy poszczególnymi oddziałami.

Mongołowie, świadomi zbliżającego się przeciwnika, prowadzili działania rozpoznawcze i przygotowywali się do starcia, wykorzystując swoją mobilność oraz doświadczenie w prowadzeniu wojen na otwartych przestrzeniach.

Bitwa nad rzeką Kałką (1223)

Bitwa nad Kałką miała miejsce w dniach 31 maja 1223 roku, a jej przebieg jest jednym z najlepszych przykładów zastosowania mongolskiej taktyki wojennej, która zrewolucjonizowała ówczesne pola bitew.

Pierwsze starcie miało miejsce jeszcze przed główną bitwą. Mongołowie wysłali niewielkie oddziały, które sprowokowały rusko-połowieckich wojowników do ataku. Na początku wyglądało to obiecująco. Ruscy wojownicy rzucili się do walki, a Mongołowie – tak jak się tego spodziewano – zaczęli się cofać.

Wtedy wydarzyło się coś, czego nikt nie przewidział. Połowcy bowiem, widząc rozwój sytuacji, nagle zmienili front i zdradzili swoich sojuszników. W jednej chwili tysiące koczowników wycofało się z pobojowiska, pozostawiając ruskie oddziały same przeciwko mongolskiej machinie wojennej.

Pozorowany odwrót – mongolska specjalność

Dżebe i Subedej wiedzieli, że nie mogą wygrać siłą. Ich atutem był pozorowany odwrót. Polegał on na tym, że ich oddziały udawały ucieczkę, prowokując przeciwnika do pościgu.

Tak stało się i tym razem. Ruscy książęta, widząc, że przeciwnik się cofa, rzucili się w pogoń, pewni, że zmuszają go do ucieczki. To był ich największy błąd!

Przez swoją nieroztropność Rusini rozciągnęli swoje siły. Nie zauważyli przy tym, że wyjechali daleko poza własne pozycje, a kiedy się tego najmniej spodziewali, Mongołowie nagle zawrócili. Ich lekka jazda, uzbrojona w łuki kompozytowe, ostrzelała Rusinów z każdej strony. Z nieba posypał się grad strzał.

Wojownicy ruscy byli w ciężkich kolczugach i walczyli wręcz, ale nie mogli sięgnąć przeciwnika. Mongołowie nie dawali się wciągnąć do walki wręcz – trzymali dystans, okrążali przeciwnika, ostrzeliwali go i znikali.

Rzeź na stepie

Po chwili okazało się, że to nie Mongołowie uciekają, tylko Rusini! W decydującym momencie zmagań koczownicy wprowadzili do walki swoją ciężką jazdę. To właśnie ona sprawiła, iż bitwa nad rzeką Kałką została bezapelacyjnie wygrana przez Mongołów.

Ci, którzy mogli, rzucali broń i starali się uciekać w stronę Dniepru. Inni ginęli na miejscu, przebijani włóczniami i cięci szablami. Mongolska jazda nie dała jednak uciekinierom żadnych szans. Rusini byli ciężko opancerzeni, a ich konie zmęczone. Mongołowie byli szybcy, manewrowali lepiej. Polowanie trwało kilka godzin.

Nie wszyscy ruscy książęta od razu uciekli. Niektórzy próbowali jeszcze się bronić. Mścisław Romanowicz zamknął się ze swoimi wojskami w umocnionym obozie. Przez trzy dni odpierał ataki Mongołów.

Dżebe i Subedej nie zamierzali jednak szturmować obozu. Wiedzieli, że głód i brak wody zrobią swoje. Zaproponowali negocjacje.

Masakry ciąg dalszy

W końcu Mścisław Romanowicz i jego ludzie byli na tyle wyczerpani, że przyjęli ofertę Mongołów. Ci zaś, zamiast dotrzymać słowa, nie litowali się nad nikim i zabili wszystkich jeńców!

Dżebe i Subedej postanowili zrobić to w sposób, który zapamięta cała Ruś. Położyli mianowicie pokonanych książąt na ziemi, twarzami do dołu. Na nich ułożyli drewniane deski. A potem usiedli na nich i urządzili ucztę.

Męczarnie trwały wiele godzin. Część osób zmarła, nie mogąc złapać powietrza. Pozostałych natomiast ścięto jak bydło!

Skutki bitwy nad Kałką

Klęska nad Kałką miała dalekosiężne konsekwencje dla Rusi i całego regionu. Po pierwsze, ukazała słabość i brak jedności wśród książąt ruskich, co w przyszłości miało ułatwić Mongołom podbój tych ziem. Po drugie, bitwa ta była sygnałem dla innych państw europejskich o nadchodzącym zagrożeniu ze strony dynamicznie rozwijającego się Imperium Mongolskiego.

Bitwa nad rzeką Kałką nie była tylko przegraną. To była prawdziwa rzeź! Ruś straciła w niej tysiące wojowników. Mongołowie pokazali, że nie tylko wygrywają, ale i karzą tych, którzy się im sprzeciwiają.

Wybór literatury:

• David Nicolle, Wiaczesław Szpakowski, Kałka 1223. Najazd Mongołów Czyngis-chana na Ruś, przekł. Tomasz Basarabowicz, Kraków 2008.