Jesienią 1940 roku na mapie Generalnego Gubernatorstwa pojawiła się nowa operacja, która miała na celu nie tylko zmiany demograficzne, ale także ostateczne zerwanie więzów lokalnych społeczności z rodzinną ziemią. Cholmeraktion, choć dziś pozostaje w cieniu większych hitlerowskich zbrodni, była jednym z licznych narzędzi realizacji Generalnego Planu Wschodniego, zakładającego totalną germanizację terenów Polski.
Korzenie zbrodniczego planu
Cholmeraktion stanowiła jeden z wielu kamieni milowych w realizacji nazistowskiego Generalnego Planu Wschodniego, zakładającego masowe przesiedlenia, eksterminację i germanizację ludności na podbitych ziemiach Europy Środkowo-Wschodniej. Prace nad tymi planami rozpoczęły się w Niemczech jeszcze przed wojną, a ich głównym architektem był SS-Standartenführer Hans Ehlich. Współpracował on z Heinrichem Himmlerem nad koncepcją stworzenia przestrzeni życiowej dla Niemców kosztem miejscowej ludności.
Nazistowska ideologia uznawała ludność słowiańską za „podludzi”. W praktyce oznaczało to masowe wypędzenia, wysiedlenia, a często fizyczną likwidację grup uznawanych za nieprzydatne do germanizacji. W ramach tak zwanej akcji Heim ins Reich Niemcy przystąpili do przesiedlania volksdeutschów, czyli osób uznawanych za etnicznych Niemców mieszkających poza granicami Rzeszy.
Te masowe wędrówki, często inspirowane politycznymi umowami na przykład z ZSRR, miały na celu zasiedlanie nowo przyłączonych terytoriów III Rzeszy „wartościową rasowo” ludnością niemiecką. Efektem tych działań były dramatyczne zmiany w strukturze społecznej, szczególnie widoczne w Wielkopolsce, Kraju Warty oraz Generalnym Gubernatorstwie.
Tam wysiedlano Polaków, a ich domostwa i gospodarstwa przejmowali Niemcy z innych części Europy. Była to inżynieria społeczna na niespotykaną wcześniej skalę.
Mechanizm przesiedleń
Cholmeraktion była akcją przesiedleńczą, która odbyła się między wrześniem 1940 a połową 1941 roku na terenie ziemi chełmskiej i Lubelszczyzny. Jej celem było przemieszczenie niemieckich kolonistów z tych terenów do Kraju Warty, czyli obszaru Wielkopolski włączonej bezpośrednio do administracji niemieckiej po 1939 roku. Pierwszy transport wyruszył 3 września 1940 roku do Śremu.
Kolejne kierowano do Gniezna, Środy, Ostrowa i Kalisza. W tych miejscach przesiedleńcy niemieccy otrzymywali gospodarstwa po wygnanych Polakach. Organizacją przesiedleń zajmowała się VoMi, czyli Volksdeutsche Mittelstelle, Urząd do spraw Niemców Etnicznych. Lokalne biura działały w Chełmie i Cycowie.
Wysiedlenia koordynował sztab przy dowódcy SS i policji w Lublinie, a głównym wykonawcą był SS-Obersturmbannführer Karl Holst. Przesiedleniom poddawano całe wsie, a transporty prowadzono pod nadzorem niemieckich służb. Dbały one o sprawny przebieg operacji oraz bezpieczeństwo niemieckich osadników.
Transporty były szczegółowo planowane, a niemieckie rodziny przesiedlane w ramach Cholmeraktion otrzymywały nie tylko domy i ziemię. Dostawały także inwentarz, narzędzia i sprzęt rolniczy po wysiedlonych Polakach.
Skala i konsekwencje operacji
Polacy, zmuszeni do opuszczenia swoich domów, często trafiali do tymczasowych obozów lub byli wywożeni na roboty przymusowe do Niemiec. Cholmeraktion stanowiła fragment większej całości, realizowanych równolegle przez III Rzeszę masowych projektów inżynierii społecznej.
Była jednym z tak zwanych „małych planów” w ramach Generalnego Planu Wschodniego. Celem tych działań było nie tylko stłumienie polskiego oporu, ale przede wszystkim stworzenie etnicznej przewagi Niemców na terenach przeznaczonych do kolonizacji. Niemieckie przesiedlenia były elementem szerszej polityki ekonomicznej i narodowej.
Polaków pozbawiano własności, rozbijano więzi rodzinne i społeczne, a ziemię przekazywano w ręce osób uważanych za „wartościowe rasowo”. Dla ludności polskiej oznaczało to nie tylko utratę domu, ale często głód, choroby i śmierć. Szczególnie dotyczyło to dzieci, które bywały odbierane rodzinom w celach germanizacji.
O autorze: przez wieki
