Emma Darwin przez prawie sześć dekad pełniła rolę nie tylko żony i powierniczki Charlesa Darwina, ale była też jego najbliższą osobą i codzienną towarzyszką pracy. To ona współtworzyła życie naukowca, który na zawsze zmienił nauki przyrodnicze.
Arystokratyczne korzenie i wykształcenie
Emma Darwin przyszła na świat 2 maja 1808 roku jako najmłodsza córka Josiaha II i Elizabeth zwanej Bessy Wedgwood. Rodzinny dom Maer Hall w Staffordshire słynął z tego, że gromadził liberalną szlachtę. Goście rozmawiali tam o polityce, filozofii, literaturze i najnowszych odkryciach naukowych.
Ojciec Emmy był wnukiem założyciela słynnej fabryki ceramiki Wedgwood. Prowadził dom otwarty na nowe idee, co pozwoliło Emmie i jej siostrom otrzymać rzetelne wykształcenie. W tamtych czasach nie było to wcale oczywiste dla kobiet. Dzięki podróżom do Francji i nauce w londyńskich pensjonatach Emma zdobyła coś wyjątkowego. Otrzymała szerokie horyzonty myślowe oraz swobodę w formułowaniu własnych refleksji.
W atmosferze poszanowania dla rozumu i samodzielnego myślenia Emma wyrosła na kobietę o żywym charakterze. Uwielbiała muzykę i jako nastolatka poznawała podstawy gry fortepianowej u samego Chopina podczas jego pobytu w Anglii. Od dziecka obracała się wśród intelektualistów, co ukształtowało jej otwartość na świat.
Jednocześnie charakteryzowała ją głęboka pobożność oparta na unitarianizmie. To wyznanie łączyło racjonalizm z duchowością w sposób wyjątkowy. Zarówno pochodzenie, jak i wychowanie uczyniły z Emmy osobę jakby stworzoną do związku z człowiekiem o niezwykłym umyśle, pełnym jednak niepokojów i wątpliwości.
Związek z kuzynem, różnice w wierze i codzienne życie
Emma poślubiła Charlesa Darwina 29 stycznia 1839 roku w kościele w Maer. Ich małżeństwo łączyło nie tylko głębokie uczucie, ale i więzy krwi, ponieważ byli kuzynami. Wbrew pozorom decyzja o ślubie nie przyszła łatwo. Emma, będąc głęboko religijna, niepokoiła się różnicami w sprawach wiary.
Charles był już wówczas sceptykiem religijnym, choć podkreślał, że nigdy nie stał się ateistą. Jego stanowisko wobec religii ewoluowało w kierunku agnostycyzmu. Listy narzeczeńskie, w których Emma prosi Charlesa o szczerość w sprawach wiary, uważane są dziś za wyjątkowe świadectwo wzajemnej otwartości. Pokazują też szacunek, jakim darzyli swoje odmienne poglądy.
Życie małżeńskie Emma i Charles rozpoczęli w Londynie. Po kilku latach przenieśli się jednak na prowincję, do domu w Downe. Miał być ostoją spokoju dla chorowitego uczonego i ich rozrastającej się rodziny.
Emma została matką dziesięciorga dzieci, z których siedmioro dożyło dorosłości. Kilkoro z nich, jak George, Francis czy Horace, zapisało się później w historii nauki. Ich sukcesy świadczą o intelektualnej atmosferze, jaką stworzyli rodzice w rodzinnym domu.
Dzień po dniu Emma zarządzała gospodarstwem domowym i dbała o spójność rodziny. Wspierała męża podczas jego częstych chorób, a także aktywnie działała na rzecz lokalnej społeczności. Rozdawała żywność i leki najuboższym mieszkańcom okolicy. Organizowała biblioteki dla dzieci i pracowników folwarcznych, dbała o edukację zarówno własnych dzieci, jak i służby.
Listy i dzienniki Emmy stanowią dziś cenne źródło wiedzy. Opowiadają nie tylko o codziennym życiu Darwina, ale też o funkcjonowaniu klasy średniej w wiktoriańskiej Anglii. Pokazują, jak wyglądało życie wykształconej kobiety tamtej epoki.
Między wiarą a nauką, czyli Emma wobec rewolucji naukowej
Religijność Emmy nie zamknęła jej w skorupie dogmatu religijnego. Potrafiła prowadzić spokojne, mądre rozmowy z mężem o istnieniu Boga, sensie życia i granicach ludzkiego poznania. Gdy Charles zaczął gromadzić materiały do pracy nad teorią ewolucji, nie tylko go wspierała moralnie.
Emma uczestniczyła w badaniach jako jego asystentka. Tłumaczyła teksty naukowe z francuskiego, niemieckiego i włoskiego. Czytała mu na głos, przepisywała rękopisy i pomagała w organizacji materiałów. Obydwoje pozostawali w niełatwym, ale szczerym dialogu.
Emma nie była jednak bezkrytyczną admiratorką teorii ewolucji. Jej głęboko zakorzeniona wiara chrześcijańska i obawy o to, czy prace męża nie zagrażają chrześcijaństwu, pozostały istotnym elementem jej osobowości. Wątpliwości te towarzyszyły jej przez całe życie.
Nigdy jednak nie próbowała wpłynąć na twórczość naukową Charlesa. Nie zniechęcała go do publikowania kontrowersyjnych dzieł, choć obawy o reputację rodziny były dla niej istotne. W testamencie powierzonym jej w 1844 roku Charles prosił, by zadbała o wydanie swojej przełomowej pracy, nawet gdyby zmarł przed jej ukończeniem. Emma była gotowa wypełnić tę prośbę.
Ostatnie lata Emmy Darwin
Charles Darwin zmarł w 1882 roku, pozostawiając Emmę wdową. Nie była jednak samotna, ponieważ dom w Downe nadal tętnił życiem dzięki dzieciom i wnukom. W ostatnich latach życia Emma angażowała się w prace charytatywne i podtrzymywała korespondencję z dawnymi znajomymi.
Wspierała też ruch emancypacyjny kobiet, choć sama nie uczestniczyła w nim w sposób czynny. Jej podejście do równouprawnienia było typowe dla kobiet jej klasy społecznej i pokolenia. Popierała zmiany, ale zachowywała dystans wobec radykalnych działań.
Emma Darwin zmarła 7 października 1896 roku. Kilka lat wcześniej jej córka Henrietta opublikowała wspomnienia oparte na korespondencji rodzinnej. Te publikacje przybliżają nam dziś osobowość Emmy i czasy, w których żyła.
O autorze: przez wieki
