Monarcha panujący w latach 1713-1740 zasłynął jako bezwzględny reformator, który przekształcił Prusy w maszynę wojenną. Urodzony w Berlinie w 1688 roku syn Fryderyka I Hohenzollerna zmarł w Poczdamie w 1740 roku, pozostawiając spadkobiercy państwo gotowe do ekspansji.
Rewolucja w administracji państwa
Nowy król natychmiast zlikwidował rozrzutny dwór ojca i pozwalał sobie stanowiska urzędnicze. Ci, którzy zachowali posady, musieli zaakceptować niższe wynagrodzenia. Sam władca demonstracyjnie nosił mundur wojskowy, co przyniosło mu przydomek króla-sierżanta.
W 1722 roku monarcha podjął decyzję o fuzji dwóch kluczowych instytucji: Generalnego Dyrektorium Finansów i Generalnego Komisariatu Wojennego. Od 1723 roku funkcjonowało Generalne Dyrektorium do Spraw Finansów, Wojny i Majątków Królewskich – organ łączący zarządzanie finansami z dowództwem wojskowym. Ta reforma sprawiła, że cała administracja państwowa podlegała jednolitemu systemowi kontroli.
Władca doprowadził do kresu proces eliminowania wpływów politycznych stanów, rozpoczęty przez Wielkiego Elektora. Pruska szlachta – junkrzy – straciła monopol na sprawowanie władzy. Król oparł rządy na lojalnym korpusie zawodowych urzędników, których posłuszeństwo gwarantowało sprawne funkcjonowanie systemu biurokratycznego.
Transformacja sił zbrojnych
Armia stała się obsesją monarchy. Pod koniec jego panowania pruskie siły zbrojne zajmowały czwarte miejsce w Europie pod względem liczebności, podczas gdy samo państwo plasowało się dopiero na trzynastej pozycji według liczby mieszkańców. Ta dysproporcja ilustrowała skalę dokonanej militaryzacji.
Król zerwał z systemem siedemnastowiecznym opartym na oddziałach najemnych. Wprowadził okręgi rekrutacyjne – każdy pułk i regiment otrzymał przypisany teren, z którego pozyskiwał żołnierzy. Stworzył profesjonalny korpus oficerski i podoficerski, którego członkowie przechodzili ujednolicone szkolenie.
Reforma objęła uzbrojenie, mundury i program przygotowania bojowego. Surowa dyscyplina i intensywne ćwiczenia stały się codziennością pruskich koszar. Armia przestała być zbiorem różnorodnych formacji, a stała się zunifikowaną maszyną wojenną.
Szlachta w służbie państwa
Ubogi, głównie rolniczy kraj wymagał wyjątkowo sprawnej administracji, aby wyżywić rozrastającą się armię. Monarcha rozbudował aparat państwowy i całkowicie podporządkował go celom militarnym. Każdy wydatek podlegał kontroli, a oszczędności przekierowywano na wojsko.
Pruska szlachta znalazła nową rolę w systemie władzy. Chociaż straciła polityczne znaczenie, zyskała prestiżowe stanowiska oficerskie. Nakaz umieszczania synów szlacheckich w korpusach kadetów trwale związał arystokratyczny status z wojskową karierą.
To powiązanie zmieniło mentalność społeczeństwa. Służba wojskowa stała się gwarantem pozycji społecznej i źródłem szacunku. Militaryzm przeniknął wszystkie sfery życia państwowego, tworząc model, który przetrwał kolejne pokolenia.
Fundamenty przyszłej potęgi
Bezwzględny władca stawiający na pierwszym miejscu finanse, armię i dyscyplinę stworzył fundament pod ekspansję swojego następcy. Fryderyk II otrzymał w spadku 70-tysięczną armię, pełną kasę państwową i sprawnie działający aparat administracyjny. Bez tego dziedzictwa nie mógłby zasłużyć na miano Wielkiego.
Militaryzm pruskiego państwa – szczególnie widoczny w dysproporcji między wielkością armii a liczbą ludności – stanowił trwałe dziedzictwo panowania króla-kaprala. Ten model funkcjonowania państwa przetrwał upadek monarchii i wpłynął na późniejsze dzieje Niemiec.
Monarcha zmarły w 1740 roku zostawił państwo gotowe do walki o pozycję w Europie. Jego syn wykorzystał otrzymane narzędzia do budowy imperium, ale to ojciec był architektem systemu, który to umożliwił.
O autorze: przez wieki
