Utworzenie KOP stanowiło bezpośrednią reakcję na eskalację działań dywersyjnych prowadzonych z terytorium Związku Sowieckiego. Sowiecki wywiad systematycznie przerzucał na polskie ziemie uzbrojone grupy terrorystów i agentów, których celem była destabilizacja wschodnich regionów kraju. Działania sabotażowe zagrażały zarówno bezpieczeństwu państwa, jak i spokojowi ludności cywilnej zamieszkującej Kresy.
Zakres odpowiedzialności terytorialnej
KOP odpowiadał za ochronę ogromnego odcinka granicy rozciągającego się od punktu styku z Litwą i Prusami Wschodnimi. Linia nadzoru biegła przez terytoria graniczne z Łotwą, ZSRR, Rumunią, Węgrami i Słowacją. Południowym punktem końcowym była rzeka Wisłoka.
Tak rozległy obszar wymagał sprawnej organizacji i stałej obecności patroli. Żołnierze KOP musieli znać lokalną specyfikę terenu oraz charakterystyczne metody działania grup dywersyjnych. Codzienne patrole i punkty obserwacyjne stanowiły podstawę systemu ochrony granicy.
W razie wybuchu wojny Korpus miał pełnić funkcję osłonową dla przeprowadzenia mobilizacji. Planowano także wykorzystanie doświadczonych żołnierzy KOP do wzmocnienia regularnych oddziałów Wojska Polskiego na linii frontu. Taka koncepcja operacyjna podkreślała podwójną rolę formacji – zarówno w czasie pokoju, jak i konfliktu zbrojnego.
Struktura i dowództwo formacji
Gen. bryg. Henryk Odrowąż-Minkiewicz objął dowództwo nowo utworzonej formacji. W początkowej fazie organizacji KOP składał się z trzech brygad: Wołyńskiej, Nowogródzkiej i Wileńskiej. Łącznie formacja dysponowała dziesięcioma batalionami piechoty oraz taką samą liczbą szwadronów kawalerii.
Ministerstwo Spraw Wojskowych sprawowało kontrolę nad personelem i organizacją Korpusu. Kwestie administracyjne pozostawały w gestii Ministerstwa Spraw Wewnętrznych. Taki podział kompetencji pozwalał na efektywną koordynację zarówno aspektów militarnych, jak i cywilnych działalności formacji.
Do 1939 roku struktura KOP znacząco się rozrosła. Korpus liczył już 36 batalionów piechoty, 24 szwadrony kawalerii, komendę artylerii z dwiema bateriami oraz sześć kompanii inżynierów. Gen. Wilhelm Orlik-Rückemann dowodził oddziałami podczas krytycznych wydarzeń września 1939 roku.
Działalność wykraczająca poza ochronę granicy
Korpus realizował znacznie szersze zadania niż tylko patrol graniczny i zwalczanie przemytu. Żołnierze angażowali się w zwalczanie przestępczości pospolitej, która szczególnie dotykała odległe obszary pogranicznych. Obecność uzbrojonych formacji przyczyniała się do poprawy bezpieczeństwa publicznego na Kresach.
KOP prowadził intensywną działalność edukacyjną i oświatową skierowaną do lokalnej ludności. Organizowano kursy alfabetyzacji, zajęcia kulturalne oraz imprezy integrujące społeczności lokalne. Takie inicjatywy budowały pozytywny wizerunek formacji wśród mieszkańców pogranicza.
Żołnierze KOP stawali się często jedynymi przedstawicielami państwa polskiego w najbardziej oddalonych regionach. Ich praca wykraczała daleko poza typowe obowiązki wojskowe, obejmując także funkcje społeczne i administracyjne. Dzięki temu Korpus wpływał na integrację wschodnich terenów z resztą kraju.
O autorze: przez wieki
