Władca Portugalii przez trzy dekady budował imperium kolonialne i wzmacniał pozycję katolicyzmu w swoim królestwie. Jan III, nazywany Pobożnym, sprowadził inkwizycję i jezuitów, jednocześnie organizując systematyczną kolonizację Brazylii i ekspansję w Azji. Jego panowanie zmieniło Portugalię w potęgę religijną i kolonialną XVI wieku.
Brazylijska strategia i jej realizacja
Systematyczne zagospodarowanie Brazylii rozpoczęło się za jego rządów w 1530 roku przez utworzenie piętnastu dziedzicznych kapitanii. System kapitańskich kolonii miał zapewnić efektywne zarządzanie ogromnymi terytoriami za oceanem. Pierwsza stała osada powstała dwa lata później w São Vicente, co zapoczątkowało eksploatację cennego drewna pau-brasil.
Do Salvador de Bahia w 1549 roku przybył Tomé de Sousa jako pierwszy gubernator generalny wraz z jezuitami. Ta misja religijna, wysłana przez generała zakonu Ignacego Loyolę, miała szerzej zakorzeniać katolicyzm w Nowym Świecie. Obecność zakonu wzmacniała kontrolę nad rozległymi posiadłościami.
Zabezpieczenie kolonii wymagało działań militarnych przeciw Francuzom, których wypędzono między 1565 a 1567 rokiem. Efektem tych walk było założenie Rio de Janeiro, co utrwaliło portugalskie panowanie nad wybrzeżem.
Azjatyckie posiadłości i ich poszerzenie
Ekspansja na Dalekim Wschodzie przyniosła włączenie Moluków i Diu do portugalskiego imperium kolonialnego. Te przejęcia rozszerzyły wpływy królestwa na strategiczne punkty handlowe Azji. Kontrola nad szlakami morskimi dawała przewagę w handlu korzeniami.
Makau zostało objęte władzą portugalską w 1557 roku, tuż przed śmiercią monarchy. To przejęcie stanowiło koronę azjatyckich zdobyczy i zapewniało dostęp do chińskich rynków. Posiadłość ta miała funkcjonować jako klucz do handlu z Cesarstwem Środka przez następne stulecia.
Połączenie brazylijskich i azjatyckich terytoriów stworzyło globalną sieć kolonialną. Portugal kontrolował wtedy szlaki łączące Europę z obiema półkulami, co dawało ogromne korzyści ekonomiczne.
Inkwizycja i jezuici w królestwie
Napływ anusim – Żydów zmuszonych do konwersji uciekających przed hiszpańską inkwizycją – skłonił króla do działania w 1536 roku. Zwrócił się do Kościoła o wprowadzenie trybunałów inkwizycyjnych w Portugalii. Te instytucje miały ścigać nowo nawróconych chrześcijan podejrzanych o potajemne praktykowanie judaizmu.
Trybunały stosowały surowe kary i organizowały publiczne autodafé dla heretyków. Ceremonie te demonstrowały potęgę władzy religijnej i odstraszały od odstępstw od wiary. Pokazy pokuty odbywały się przy udziale tłumów wiernych.
Sprowadzenie jezuitów wzmacniało reformę katolicką i blokowało wpływy protestantyzmu rozprzestrzeniające się po Europie. Zakon miał być tarczą przeciw nowym nurtom religijnym zagrażającym jedności Kościoła. Działalność jezuitów obejmowała edukację i misje zagraniczne.
Rodzina i następstwo tronu
Jego ojciec Manuel I Szczęśliwy i matka Maria Aragońska, córka Ferdynanda II Katolickiego, dali mu szlachetne pochodzenie. Urodził się szóstego czerwca 1502 roku w Lizbonie, a władzę objął dwadzieścia lat później. Panował przez trzy i pół dekady aż do śmierci w 1557 roku.
Od lutego 1525 roku był mężem Katarzyny Habsburg, córki Joanny Szalonej i Filipa I Pięknego. To małżeństwo łączyło portugalski dwór z najpotężniejszą dynastią europejską. Sojusz habsburski dawał wsparcie polityczne w skomplikowanych stosunkach międzynarodowych.
Bratem króla był Henryk I, który później również zasiadł na tronie. Po śmierci Jana III władzę przejął wnuk Sebastian. Młody monarcha miał kontynuować dzieło dziadka przez kolejne dekady.
O autorze: przez wieki
