15 lipca 1799 roku francuski żołnierz Pierre-François Bouchard odkopał czarną płytę granitową w pobliżu miasta Rosetta w Egipcie. Artefakt ważący 760 kilogramów zawierał identyczny tekst napisany trzema różnymi pismami. Odkrycie to stało się kluczem do rozszyfrowania hieroglifów egipskich, które przez wieki pozostawały nieczytelne dla współczesnych badaczy. Kamień z Rosetty zrewolucjonizował naukę o starożytnym Egipcie i zapoczątkował rozwój egiptologii.
Przełomowe odkrycie
Żołnierze francuscy budowali fortyfikacje nad Nilem, gdy natknęli się na niezwykły artefakt. Płyta została wykopana w pobliżu fortu Julien, około 56 kilometrów na północny wschód od Aleksandrii. Pierre-François Bouchard rozpoznał znaczenie znaleziska i natychmiast poinformował przełożonych o odkryciu.
Francuskiemu Instytutowi Naukowym w Kairze dostarczono kamień do szczegółowych badań. Uczeni natychmiast spostrzegli, że płyta zawiera tekst w trzech różnych systemach pisma. Kopie inskrypcji wysłano do uniwersytetów we Francji w celu przeprowadzenia dalszych analiz językowych.
Napoleon Bonaparte przywiązywał wielką wagę do intelektualnych aspektów swej kampanii egipskiej. Francuski dowódca zabrał ze sobą zespół naukowców, którzy mieli badać starożytną kulturę Egiptu. Odkrycie kamienia z Rosetty stało się jednym z najważniejszych osiągnięć tej naukowej ekspedycji.
Artefakt powstał około 196 roku przed naszą erą jako część większej steli umieszczonej prawdopodobnie w świątyni. Kamień uległ zniszczeniu w okresie późniejszym i przez wieki był wmurowany w ścianę ottomańskiej twierdzy. Francuski żołnierz uratował jeden z najważniejszych artefaktów archeologicznych wszech czasów.
Fizyczna charakterystyka artefaktu
Kamień z Rosetty wykonano z granodiorytowej skały zawierającej kryształy kwarcu i skalenia. Artefakt ma nieregularny kształt wynikający z uszkodzeń poniesionych przez wieki. Maksymalna długość wynosi 114 centymetrów, szerokość 72 centymetry, a grubość 28 centymetrów.
Waga płyty osiąga 760 kilogramów, co czyni ją jednym z najcięższych artefaktów w kolekcji Brytyjskiego Muzeum. Ciemny kolor skały kontrastuje z wyrytymi napisami, które zachowały się w dobrym stanie. Górna część kamienia zawiera hieroglify, środkowa pismo demotyczne, a dolna tekst grecki.
Każdy z trzech systemów pisma zajmuje oddzielną sekcję kamienia, co ułatwia porównanie tekstów. Hieroglify egipskie stanowiły oficjalne pismo ceremonialne używane w świątyniach i grobowcach. Pismo demotyczne służyło do codziennej komunikacji, a greka była językiem administracji macedońskiej dynastii.
Oryginalna stela była znacznie większa od zachowanego fragmentu. Archeologowie szacują, że pełna płyta mogła mieć około dwóch metrów wysokości. Dolne i górne części uległy zniszczeniu, lecz zachowany fragment zawiera wystarczającą ilość tekstu do przeprowadzenia badań porównawczych.
Treść dekretu ptolemejskiego
Inskrypcja upamiętnia koronację młodego Ptolemeusza V Epifanesa, który objął tron w wieku pięciu lat po zamordowaniu rodziców. Dekret powstał podczas dziewiątego roku jego panowania i zawiera pochwały dobroci oraz mądrości władcy. Kapłani z Memfis skomponowali tekst gloryfikujący czyny młodego faraona.
Treść dekretu wymienia darowizny Ptolemeusza na rzecz świątyń oraz jego starania o pomyślność Egiptu. Król przeznaczył znaczne sumy pieniędzy i zboża na utrzymanie miejsc kultu. Tekst podkreśla także amnestię udzieloną więźniom oraz zwolnienia podatkowe dla ludności.
Dokument stanowi przykład starożytnej propagandy mającej na celu umocnienie legitymacji władzy. Ptolemeusz V potrzebował wsparcia kapłanów ze względu na młody wiek i niepokoje w państwie. Dekret miał szeroko rozpowszechnić informacje o dobrodziejstwach władcy wśród różnych warstw społecznych.
Użycie trzech systemów pisma wskazuje na wielojęzyczny charakter hellenistycznego Egiptu. Hieroglify były zrozumiałe dla kapłanów, demotyk dla zwykłych Egipcjan, a greka dla administracji macedońskiej. Ta sama treść wyrażona różnymi pismami dotarła do wszystkich grup etnicznych w państwie ptolemejskim.
Rozszyfrowanie hieroglifów przez uczonych
Thomas Young z Anglii rozpoczął pierwsze poważne próby deszyfracji hieroglifów na podstawie kamienia z Rosetty. Angielski uczony zidentyfikował kartusz zawierający imię Ptolemeusza w tekście hieroglificznym. Odkrycie to potwierdziło długo podejrzewane założenie, że owalne obramowania zawierają imiona królewskie.
Jean-François Champollion z Francji dokonał przełomowego odkrycia w latach 1821-1822. Francuski językoznawca ustalił, że hieroglify mają wartość fonetyczną i mogą reprezentować dźwięki. Champollion stworzył pierwszą listę znaków hieroglificznych z ich greckimi odpowiednikami.
Francuski badacz odkrył, że niektóre znaki reprezentują pojedyncze dźwięki, inne sylaby, a jeszcze inne pełnią funkcję determinatywów. Determinatywy nie mają wartości fonetycznej, lecz pomagają czytelnikom określić znaczenie tekstu. System hieroglificzny okazał się znacznie bardziej skomplikowany niż wcześniej sądzono.
Champollion ustalił również, że tekst hieroglificzny stanowi tłumaczenie z greckiego oryginału, co było przeciwne do wcześniejszych założeń. Odkrycie to fundamentalnie zmieniło rozumienie relacji między językami używanymi w ptolemejskim Egipcie. Praca Younga i Champolliona stworzyła podstawy do translacji wszystkich przyszłych tekstów hieroglificznych, otwierając drzwi do zaginionego świata starożytnych faraonów.
O autorze: przez wieki
