Polska i Turcja łączy ponad sześć wieków wspólnej historii, która rozpoczęła się od średniowiecznych kontaktów z Ordą i rozwinęła w jedne z najstarszych stosunków dyplomatycznych w Europie. Ta niezwykła relacja przetrwała okresy zarówno przyjaźni, jak i ostrych konfliktów militarnych. Do dziś żyją w Polsce potomkowie ludów tureckich, którzy osiedlili się tu wieki temu.
Kontakty z Ordą i pierwsi dyplomaci
Już w XIII wieku Polska nawiązała pierwsze relacje z Ordą Złotą, co zapoczątkowało wielowiekowe kontakty ze światem tureckim. Tatarzy i Karaimi osiedlili się na ziemiach polskich i litewskich, gdzie tworzą społeczności do dzisiaj. Pod koniec XIV wieku Polacy wsparli Węgrów w starciu z siłami osmańskimi pod Nikopolis w 1396 roku.
W 1414 roku do Bursy, ówczesnej stolicy państwa osmańskiego, przybyli Jakub Skarbek i Grzegorz Ormianin z Góry jako przedstawiciele króla polskiego. Jan Długosz odnotował, że zostali oni przyjęci przez sułtana Mehmeda I jako pierwsi zachodni dyplomaci w osmańskim dworze. Ten moment zapoczątkował jedne z najstarszych stosunków dyplomatycznych w Europie.
Relacje te przez długi czas rozwijały się na drodze negocjacji i układów. Dyplomacja zastępowała konflikty zbrojne przez wiele dziesięcioleci. Kontakty te wyróżniały się na tle ówczesnej Europy stabilnością i ciągłością.
Pokojowe sąsiedztwo w dobie Renesansu
XVI stulecie przyniosło okres względnej harmonii między Polską a Imperium Osmańskim. Często te dwa państwa utrzymywały przyjazne stosunki oparte na wspólnych interesach. Handel i wymiana dyplomatyczna kwitły bez większych zakłóceń.
W 1533 roku Zygmunt Stary i sułtan Sulejman podpisali przełomowe porozumienie pokojowe. Ten układ był pierwszym tego rodzaju traktatem między państwem chrześcijańskim a muzułmańskim w historii. Symbolizował on możliwość współpracy między różnymi cywilizacjami.
Taki stan rzeczy utrzymywał się przez większość wieku. Obie strony czerpały korzyści z pokojowego współistnienia. Dopiero kolejne stulecie przyniosło dramatyczną zmianę w tych relacjach.
Eskalacja napięć i pierwsza wojna
W 1619 roku lisowczycy zaatakowali Siedmiogród, co zmusiło Turcję do wsparcia swojego lennika Gábora Bethlena. Kozacy systematycznie najeżdżali osmańskie wybrzeża Morza Czarnego i w 1620 roku spalili Warnę. Wojska koronne wkroczyły jednocześnie do Mołdawii, co ostatecznie doprowadziło do wybuchu wojny.
Pod Cecorą doszło do pierwszego bezpośredniego starcia, gdzie Rzeczpospolita poniosła klęskę i straciła hetmana Żółkiewskiego. Ta porażka zmobilizowała Sejm do uchwalenia wysokich podatków na dalszą walkę.
W 1672 roku wybuchła kolejna wojna, gdy Turcja zareagowała na działania Polski przeciw Tatarom i Piotrowi Doroszeńce na Ukrainie. Kamieniec Podolski szybko padł, a następnie Turcy oblegali Lwów we wrześniu. Traktat buczacki zmuszał Rzeczpospolitą do oddania Podola i płacenia 22 tysięcy dukatów haraczu rocznie.
Epoka Sobieskiego i odzyskanie ziem
W maju 1674 roku hetman Jan Sobieski został obrany królem. Jego rządy przyniosły zwrot w konflikcie z Imperium Osmańskim. Polska odzyskała siły militarne i była gotowa do konfrontacji.
Odsiecz wiedeńska w 1683 roku rozpoczęła ostatnią wielką wojnę polsko-turecką. Konflikt trwał aż do 1699 roku i zakończył się pokojem w Karłowicach. Rzeczpospolita odzyskała wtedy wszystkie ziemie utracone w poprzedniej wojnie, włącznie z twierdzą kamieniecką.
Ta zwycięska kampania była ostatnim wielkim sukcesem militarnym państwa polskiego. Odzyskane terytoria wróciły pod polską administrację na następne dziesięciolecia. Sobieski zapisał się jako ostatni wielki zwycięski władca Rzeczpospolitej.
Tureckie wsparcie w czasach niewoli
Imperium Osmańskie oraz Szwajcaria były jedynymi państwami, które nigdy nie uznały rozbiorów Polski. Turcja stała się schronieniem dla polskich emigrantów politycznych uciekających przed zaborczymi władzami. Ta postawa Stambułu była wyjątkowa na arenie międzynarodowej.
W 1923 roku Polska jako pierwszy kraj europejski uznała Republikę Turecką po upadku sułtanatu. Traktat przyjaźni podpisano w lipcu tego samego roku. Obie strony widziały korzyści we wznowieniu bliskich relacji po latach zmian politycznych.
Podczas II wojny światowej polska ambasada w Ankarze działała bez przerwy, co było rzadkością. Władze tureckie pomagały uciekinierom z okupowanej Polski i wspierały ewakuację złota Banku Polskiego. Ta pomoc była kontynuacją wielowiekowej tradycji wzajemnego wsparcia.
O autorze: przez wieki
