Kobieta prowadząca własną pracownię malarską w XVI-wiecznej Europie stanowiła wyjątek. Lavinia Fontana z Bolonii przez czterdzieści lat malowała portrety arystokratów, obrazy ołtarzowe dla kościołów i sceny biblijne, zanim w 1603 przeprowadziła się do Rzymu, gdzie pracowała dla papieża i hiszpańskiej rodziny królewskiej. Zmarła tam w 1614 roku.
Córka malarza
Prospero Fontana, bolończyk działający w nurcie manieryzmu i członek akademii sztuk pięknych, uczył swoją córkę Lavinię malarstwa od dzieciństwa. Matka Chiara Gamberelli pochodziła z bogatej rodziny rzemieślników. Szkolenie artystyczne dla kobiet w tamtej epoce było niezwykłością – większość dziewcząt nie miała dostępu do profesjonalnych warsztatów.
W 1577, mając dwadzieścia pięć lat, Lavinia poślubiła Giovanni Paolo Zappi, sztukatora. Para zawarła nietypową umowę małżeńską – ona będzie pracować jako malarka, on zajmie się domem i dziećmi. To odwrócenie ról pozwoliło Lavinii prowadzić zawodową karierę.
Urodziło im się jedenaścioro potomstwa, ale tylko sześcioro dożyło wieku dorosłego. Śmiertelność niemowląt w XVI wieku była normą, choć bogate rodziny miały lepsze warunki niż biedota. Zappi faktycznie zajmował się domem, podczas gdy żona przyjmowała zlecenia i zarządzała pracownią.
Portrety arystokratów i pierwsze zlecenia kościelne
W 1579 Fontana zakończyła obraz ołtarzowy Ostatnia Wieczerza dla kościoła San Paolo w Bolonii. Po 1589 przyjęto ją do Accademii di San Luca w Rzymie, co potwierdzało jej status profesjonalnej artystki. W 1580 namalowała Portret szlachcianki, który dziś wisi w muzeum w Buenos Aires.
W latach 1580-1600 Lavinia stała się rozpoznawalną portrecistką w Bolonii. Bogate rodziny patrycjuszowskie jak Gozzadini i Lupi zamawiali u niej wizerunki, zarówno męskie, jak i kobiece. W 1587 bractwo z kościoła San Vitale zleciło jej duży obraz ołtarzowy Narodzenie Najświętszej Marii Panny.
Pięć lat później dostała zlecenie na dekorację sakristii w bazylice Santa Maria Maggiore. Malowała tam wizerunek Matki Bożej i Ojców Kościoła. Kolejne zamówienia kościelne potwierdzały, że instytucje religijne akceptowały kobietę jako wykonawczynię dzieł sakralnych.
Precyzja i biblijne bohaterki
W 1594 Fontana otrzymała największe jak dotąd zamówienie – tryptyk religijny dla kościoła San Procolo składający się z trzech scen biblijnych. To zlecenie umocniło jej miejsce w hierarchii bolońskich artystów. Jej styl opierał się na precyzyjnych liniach, realistycznych postaciach i bogatej palecie barw.
Szczególną uwagę poświęcała odwzorowaniu tkanin i biżuterii, co podkreślało status społeczny modeli. Wizerunek Porzii Spadafora z 1580 pokazuje wpływy manieryzmu i wczesnego baroku – każdy detal szaty i klejnotu został odwzorowany z niemal fotograficzną dokładnością.
W 1595 stworzyła Judytę z głową Holofernesa – obraz przedstawiający biblijną bohaterkę, która zabija wroga swojego ludu. Temat kobiecej siły i niezależności był niezwykły w sztuce tamtego czasu, gdzie kobiety malowano głównie jako dekoracyjne i bierne obiekty. Fontana wybrała aktywną, przemocową scenę z kobietą w roli głównej.
Rzym, papieski dwór i hiszpańska infanta
Choroby męża zmusiły rodzinę do przeprowadzki do Rzymu w 1603. Fontana dostała się na dwór papieski i pracowała głównie dla Kościoła oraz hiszpańskiej rodziny królewskiej. Patronowała jej infanta Anna Maurycja, późniejsza królowa Hiszpanii.
W 1604 namalowała portret infantki, który wisi obecnie w Prado w Madrycie. Następnie otrzymała zlecenie na wielki obraz ołtarzowy Narodzenie św. Jana Chrzciciela dla kościoła San Silvestro al Quirinale, ukończony w 1606. Rok później pracowała nad freskiem w kaplicy Conti w Santa Maria Maggiore.
W latach 1610-1614 malowała wizerunki religijne dla królewskiej rodziny i rzymskich arystokratów. Zachowywała swój charakterystyczny styl – precyzyjny rysunek i hieratyczny wyraz twarzy postaci. Jej ostatnim dziełem było prawdopodobnie tabernakulum dla ołtarza w Santa Maria in Aquiro. Lavinia Fontana zmarła 11 sierpnia 1614 w Rzymie.
O autorze: przez wieki
