Po wygnaniu ambitnego i wojowniczego Bolesława Szczodrego w 1079 roku władzę w Polsce przejął jego młodszy brat Władysław Herman. Nowy książę reprezentował zupełnie inny typ charakteru od poprzednika, stawiając na rozwagę zamiast na rycerskie przygody i królewskie ambicje.
Nowa polityka zagraniczna i małżeńskie sojusze
Władysław Herman panował w latach 1079-1102 jako książę z dynastii Piastów. Syn Kazimierza I Odnowiciela objął tron w wieku około 40 lat po buncie możnych przeciwko jego starszemu bratu. Historycy spierają się do dziś o rolę Hermana w obaleniu Bolesława Szczodrego, nie wiadomo bowiem, czy był bezwolnym narzędziem spiskowców, czy aktywnym uczestnikiem przewrotu.
Po przejęciu władzy nowy książę nie przeniósł stolicy do Krakowa. Jego główną siedzibą pozostał Płock na Mazowszu, co świadczyło o odmiennym podejściu do sprawowania rządów niż u poprzednika.
Od początku Herman wprowadził politykę zupełnie różną od tej, którą prowadził Bolesław Szczodry. Zrezygnował z królewskich ambicji i rozpoczął płacenie trybutu ze Śląska na rzecz Czech. Poparł również cesarza Henryka IV w jego sporze o inwestyturę z papieżem Grzegorzem VII, przechodząc z obozu papieskiego do cesarskiego.
Polską politykę zagraniczną Herman stabilizował poprzez korzystne małżeństwa. Około 1080 roku poślubił Judytę, córkę czeskiego księcia Wratysława II. Po jej śmierci w 1088 roku ożenił się z Judytą Marią, siostrą cesarza Henryka IV.
Sieciech jako prawdziwy władca Polski
W polityce wewnętrznej zasadniczą rolę odegrał wojewoda Sieciech, pochodzący z rodu Starżów-Toporczyków. Według źródeł historycznych to on, a nie książę, był prawdziwym władcą Polski w tym okresie. Palatyn podejmował samodzielne decyzje polityczne bez konsultacji z Hermanem.
Sieciech posunął się nawet do emitowania własnych monet, co stanowiło przywilej zarezerwowany wcześniej wyłącznie dla księcia. Ten bezprecedensowy krok pokazywał, jak daleko sięgały jego ambicje i realna władza w państwie.
Autorytarne rządy palatyna doprowadziły do silnych konfliktów z możnowładcami. Magnaci sprzeciwiali się jego dyktatorskim metodom i rosnącej potędze, która zagrażała tradycyjnemu porządkowi politycznemu w Polsce.
Do opozycji przeciwko Sieciechowi dołączyli nawet synowie księcia. Zbigniew i Bolesław Krzywousty zbuntowali się przeciwko ojcu, domagając się usunięcia palatyna i podziału kraju między siebie.
Utracone ziemie i nieudane wyprawy
Za rządów Władysława Hermana Polska utraciła Grody Czerwieńskie oraz Ziemię Kłodzką. Państwo wstrzymało ekspansję na Rusi i ograniczyło się do walk z Pomorzem, które wielokrotnie wymykało się spod kontroli Piastów.
Szczególnie burzliwy był okres walk o Pomorze Gdańskie. W 1090 roku polskie wojska pod wodzą Hermana i Sieciecha odbiły te ziemie, jednak już pod koniec roku Pomorzanie ponownie się uniezależnili. Kolejne wyprawy zakończyły się niepowodzeniem.
Równolegle z walkami o Pomorze wybuchły konflikty wewnętrzne na Śląsku. Syn Hermana, Zbigniew, podniósł tam bunt wspierany przez lokalnych możnych i Czechów. W rezultacie tej rebelii Czechy oderwały Ziemię Kłodzką od Polski.
Władysław Herman został zmuszony do uznania praw syna do tej dzielnicy. Musiał również odnowić płacenie trybutu ze Śląska na rzecz Czech, co stanowiło dalsze osłabienie pozycji międzynarodowej Polski.
Przymusowy podział państwa
W ostatnich latach panowania Herman musiał zgodzić się na podział państwa między synów. W wyniku buntu możnych i własnych dzieci, w latach 1097-1099 Zbigniew otrzymał Wielkopolskę, Kujawy i ziemię sieradzko-łęczycką.
Bolesław Krzywousty dostał w udziale Śląsk i Małopolskę. Sam Herman zatrzymał jedynie Mazowsze i tytuł księcia zwierzchniego o bardzo ograniczonej realnej władzy. Do końca życia osłabiony i chory książę nie odzyskał już znaczenia politycznego.
Faktyczną władzę w państwie sprawowali odtąd synowie Hermana. Palatyn Sieciech po nieudanej próbie odzyskania wpływów został ostatecznie wygnany z kraju. Jego upadek zakończył epokę rządów palatyna nad Polską.
Ten podział zapowiadał późniejsze rozdrobnienie dzielnicowe. Polska przestała być jednolitym państwem, a synowie księcia stali się samodzielnymi władcami w swoich dzielnicach.
Fundacje kościelne i rozwój kultury
Okres panowania Hermana przyniósł rozwój fundacji kościelnych. Za jego czasów rozpoczęto budowę tak zwanej II katedry na Wawelu, znanej jako Katedra Hermanowska. Wzniesiono również pierwszą katedrę w Płocku oraz kościoły św. Idziego w Inowłodzu.
Powstały także kaplica św. Idziego w Krobi oraz kościół Najświętszej Maryi Panny na Piasku w Krakowie. Herman upowszechnił kult św. Idziego jako patrona bezdzietnych, wierząc, że jego wstawiennictwo przyniosło narodziny syna Bolesława Krzywoustego.
Zachował się list Władysława Hermana do katedry w Bambergu z XI wieku. To najstarszy oryginalny dokument władcy polskiego, zawierający najdawniejszą znaną pieczęć z dynastii Piastów.
Te fundacje świadczą o religijności księcia i jego trosce o rozwój Kościoła w Polsce. Herman starał się w ten sposób legitymizować swoją władzę i zabezpieczyć zbawienie duszy.
Rodzina i małżeństwa dynastyczne
Władysław Herman był co najmniej dwukrotnie żonaty. Pierwsza żona, Przecława lub inna nieznana z imienia, urodziła mu syna Zbigniewa. Druga żona, Judyta czeska, była matką Bolesława Krzywoustego.
Trzecia małżonka, Judyta Maria, siostra cesarza Henryka IV, urodziła między innymi Agniezskę. Ta córka Hermana została później opatką w Gandersheim i Kwedlinburgu, co wzmocniło pozycję dynastii w cesarstwie.
W literaturze historycznej nie ma całkowitej zgodności co do pochodzenia matki Zbigniewa. Mogła być żoną lub konkubiną księcia, a część źródeł sugeruje jej odsunięcie przed małżeństwem z Judytą czeską około 1080 roku.
Te małżeństwa dynastyczne miały kluczowe znaczenie dla polityki zagranicznej Polski. Herman zabezpieczał w ten sposób sojusze z najważniejszymi sąsiadami i unikał zewnętrznych interwencji.
Śmierć księcia i podział spadku
Władysław Herman zmarł 4 czerwca 1102 roku w Płocku. Został pochowany w tamtejszej katedrze, a uroczystościom pogrzebowym przewodniczył arcybiskup gnieźnieński Marcin.
Polski tron pozostał podzielony między jego synów. Zbigniew i Bolesław Krzywousty rozpoczęli własne, niezależne rządy w wyznaczonych dzielnicach. Ten podział był zapowiedzią późniejszego rozdrobnienia dzielnicowego Polski.
Panowanie Władysława Hermana bywa oceniane jako okres osłabienia państwa polskiego. Charakteryzowała je rezygnacja z ekspansji terytorialnej przy jednoczesnej stabilizacji granic oraz wzrost znaczenia możnowładztwa.
W starszej historiografii Herman przedstawiany był jako władca nieudolny i słaby. Współcześnie historycy zwracają uwagę na trudności wewnętrzne i zewnętrzne, z jakimi musiał się zmierzyć, oraz na jego rozwagę w polityce międzynarodowej.
O autorze: przez wieki
