Twierdza w Modlinie należy do największych fortyfikacji w Polsce i przez stulecia kontrolowała strategiczne przeprawy na zbiegu trzech rzek. Napoleon Bonaparte nakazał jej budowę na początku XIX wieku, a później Rosjanie przekształcili ją w potężną cytadelę.
Napoleon i początek wielkiej budowy
Francuski cesarz wydał rozkaz wzniesienia twierdzy w 1806 roku, widząc znaczenie tego miejsca dla kontroli nad Wisłą. Generał François de Chasseloup-Laubat opracował projekt w 1807 roku we współpracy z polskim pułkownikiem Janem Malletem. Księstwo Warszawskie finansowało prace między 1807 a 1812 rokiem, zatrudniając dziesiątki tysięcy chłopów z okolicznych wsi.
Zbudowano główne bastiony, dwie nieukończone korony i umocnienia na przedmościach. Po drugiej stronie Wisły wzniesiono ziemno-drewnianą fortyfikację w kształcie półowalu z pięcioma bastionami. Szwedzi już wcześniej wykorzystywali to miejsce, wznosząc czteroramienną gwiazdę zwaną Bugskansen, która przetrwała do 1660 roku.
Pierwsze średniowieczne umocnienia w pobliskim Zakroczymiu powstały już w XI wieku. W 1655 roku obrońcy przed Szwedami zbudowali tam obóz z fosami i stanowiskami artyleryjskimi chroniącymi przeprawy.
Oblężenia podczas wojen napoleońskich i powstań
Rosjanie pod wodzą Iwana Paskiewicza otoczyli twierdzę w 1813 roku po klęsce Napoleona. Obrońcami dowodził najpierw generał Franciszek Ksawery Kossecki, a później Herman Wilhelm Daendels z garnizonem liczącym ponad pięć tysięcy żołnierzy i stu dwudziestu działami. Walki zakończyły się kapitulacją w grudniu po wyczerpaniu amunicji i stratach przekraczających prawie połowę stanu osobowego.
Powstanie listopadowe sprawiło, że twierdza ponownie znalazła się w centrum działań wojennych. Po upadku Warszawy w 1831 roku ponad trzydzieści tysięcy powstańców schroniło się w Modlinie pod dowództwem generała Ignacego Ledóchowskiego. Rosjanie oblegali fortyfikacje przez kilka tygodni, a kapitulacja nastąpiła we wrześniu jako przedostatni punkt oporu powstańców.
Rosjanie przemianowali miejsce na Nowogieorgijewsk w 1834 roku i rozpoczęli gruntowną przebudowę. Generał Iwan Dehn kierował pracami przez dziewięć lat, tworząc system koszar obronnych o długości ponad dwóch kilometrów, który mógł pomieścić dwadzieścia tysięcy żołnierzy.
Fortyfikacje końca XIX wieku
Napięcia międzynarodowe skłoniły Rosjan do rozbudowy obrony w latach osiemdziesiątych XIX wieku. Pierwszy pierścień składał się z ośmiu fortów rozlokowanych w odległości kilku kilometrów od cytadeli i został ukończony w 1888 roku. Konstrukcje oparto na standardowych rosyjskich projektach stosowanych w innych twierdzach imperium.
Drugi pierścień planowano znacznie dalej od centrum, w odległości nawet ponad ośmiu kilometrów. Rozpoczęto budowę jedenastu betonowych fortów w 1912 roku według najnowszych wzorów. Wybuch pierwszej wojny światowej przerwał te prace, które nigdy nie zostały dokończone.
Niemcy zdobywają twierdzę w 1915 roku
Hrabia Hans von Beseler poprowadził osiemdziesięciotysięczne zgrupowanie oblężnicze wyposażone w ciężkie moździerze kalibru 420 milimetrów. Atak trwał między sierpniem 1915 roku i zakończył się zdobyciem twierdzy po kilkunastu dniach intensywnych bombardowań. Rosjanie stracili wtedy plany obronne, które Niemcy przechwycili wraz z samochodem sztabowym.
Twierdza służyła armii polskiej jako punkt oporu podczas wojny bolszewickiej w 1920 roku. Generał Władysław Sikorski wykorzystał umocnienia jako bazę dla 5. Armii broniącej linii Wkry. Marszałek Józef Piłsudski powołał komisję odbudowy w 1930 roku, a przed wybuchem drugiej wojny światowej zdążono wznieść sześć schronów i rowy przeciwpancerne.
Kampania wrześniowa i powojenne losy
Armia Modlin dowodzona przez generała Wiktora Thommée broniła twierdzy od połowy września 1939 roku. Niemcy zdobyli ją pod koniec miesiąca, gdy dalsza obrona straciła sens po kapitulacji stolicy. Okupanci wykorzystali forty jako obozy, w trzecim forcie zginęło około dwudziestu tysięcy więźniów.
Wojsko Polskie stacjonowało w cytadeli przez dziesięciolecia po wyzwoleniu w styczniu 1945 roku. Poznańska firma Grupa Konkret kupiła pięćdziesiąt osiem hektarów cytadeli w 2013 roku za prawie osiemnaście milionów złotych.
O autorze: przez wieki
