Po śmierci carycy Elżbiety Piotr III Romanow objął tron Rosji zaledwie na 186 dni. Nowy władca szybko popadł w konflikt z armią, duchowieństwem i arystokracją. W lipcu 1762 roku jego żona Katarzyna II podjęła decyzję o przewrocie, który przyniósł jej koronę i nieodwracalnie zakończył panowanie Romanowa.
Przyczyny przewrotu pałacowego
Piotr III zasiadł na tronie po śmierci carycy Elżbiety, nie zdobywając poparcia najważniejszych warstw imperium. Jego lojalność wobec Prus była jawna: oddał zdobycze wojenne Fryderykowi II, wycofał armię z konfliktu, przejął pruskie mundury i narzucił wojsku pruską dyscyplinę.
Reformy cara uderzyły w prestiż armii i kościoła. Im bardziej narzucał pruski styl, tym bardziej Rosjanie odwracali się od niego. Duchowieństwo ostro skrytykowało zamiar sekularyzacji ziem cerkiewnych oraz próby wprowadzenia religijnej wolności.
Carska elita nie rozumiała kierunku reform i uznała, że Piotr III ignoruje tradycję i interesy szlachty. Nawet korzystny dla dworów manifest o zwolnieniu z obowiązkowej służby nie zdołał go uratować, bowiem car traktował własne otoczenie z dystansem i lekceważeniem. Młody Romanow snuł plany wojny z Danią, a konfederacja z Prusami odebrała mu oparcie w armii i ludzie.
Katarzyna, żona cara, już wcześniej budowała swoje zaplecze polityczne wśród arystokracji, wojska i dworu. Romans z Grigorijem Orłowem oraz kontakt z najważniejszymi regimentami uczyniły ją naturalną kandydatką do przewrotu. Przez kilka miesięcy knuła zamach, czekając na dobry moment.
Przebieg przewrotu. Kulisy zamachu stanu
Na początku lipca 1762 roku Piotr III wraz z rodziną Holsteinów wyjechał z Petersburga do letniej rezydencji, pozostawiając Katarzynę w stolicy. Kiedy car znalazł się daleko od centrum wydarzeń, Katarzyna otrzymała informację o aresztowaniu jednego ze współspiskowców i natychmiast ruszyła do działania.
Nocą z 8 na 9 lipca Katarzyna opuściła pałac i udała się do garnizonu Ismailowskiego. Tam wygłosiła mowę do żołnierzy, prosząc o ochronę przed „niebezpiecznym mężem”. Marsz z regimentu do koszar Semenowskich zapewnił jej uznanie dowódców i duchowieństwa.
Kościół prawosławny bezzwłocznie ogłosił Katarzynę jedyną prawowitą władczynią Rosji. Wysłannicy Katarzyny zatrzymali cara w rezydencji i wymogli na nim abdykację – dokument podpisał pod groźbą natychmiastowego procesu. W ciągu jednego dnia imperium przysięgło nowej władczyni.
Po zatrzymaniu Piotr III próbował szukać wsparcia w armii i flocie. Usiłował dotrzeć statkiem do bazy wojskowej w Kronsztadzie, ale flota ostrzelała jego łódź, uniemożliwiając powrót do Petersburga. Dowódca bazy ogłosił, że Rosja ma nową carycę. Mieszkańcy stolicy, widząc wydarzenia, gromadzili się, by uniemożliwić carowi jakąkolwiek kontrakcję.
Dzień później, po utracie wszystkich sojuszników, car został uwięziony i formalnie pozbawiony tronu. Odtąd Katarzyna II Wielka zasiadła na tronie jako suwerenna władczyni, legitymizując władzę poparciem wojska, duchowieństwa i arystokracji.
Śmierć Piotra III
Po abdykacji Piotr III został odesłany do Ropszy niedaleko Petersburga. Oficjalne śledztwo po jego śmierci wskazało na zgon z powodu ataku hemoroidalnego i apopleksji.
Jednak niemal natychmiast pojawiły się pogłoski o zabójstwie. Część relacji sugerowała, że strażnicy usiłowali go udusić za pomocą maty, a gdy nie przyniosło to skutku, jeden z nich miał zadusić cara szarfą.
Nowa władczyni nie komentowała śmierci męża i do dziś nie znaleziono jednoznacznych dowodów jej udziału w zabójstwie. Pogrzeb Piotra III odbył się po kilku tygodniach w monasterze Aleksandra Newskiego w Petersburgu.
Obalenie Piotra III otworzyło Rosji epokę reform, ekspansji i globalnego znaczenia pod rządami Katarzyny Wielkiej. Zacieśniając sojusze i modernizując państwo, caryca zbudowała legendę silnej autokratycznej Rosji.
O autorze: przez wieki
