Jeden z najbogatszych Rosjan. W młodości był żebrakiem

W XVII wieku rosyjski dwór był miejscem pełnym intryg, zaskakujących zwrotów akcji i barwnych postaci. Jedną z najbardziej fascynujących postaci tego okresu był niewątpliwie książę Aleksander Mienszykow. Mimo tego że był analfabetą i w młodości błąkał się po ulicach Moskwy, sprzedając pierożki, osiągnął piorunujący sukces, stając się jedną z najważniejszych osób w państwie. Nie na darmo nazywano go „niekoronowanym carem Rosji”.

U boku Piotra Wielkiego

Mienszykow, urodzony w 1673 roku, rozpoczął swoją karierę jako prosty strzelec w Gwardii Cesarskiej, lecz jego zdolności zarządcze szybko zwróciły uwagę Piotra Wielkiego. Początkowo związany z dworem jako służący, Mienszykow błyskawicznie awansował, stając się jednym z najbliższych współpracowników cara.

Jednym z głównych obszarów działalności księcia Mienszykowa było umacnianie potęgi militarnej Rosji. Wspólnie z Piotrem I Wielkim przeprowadził szereg reform militarnych, usprawniających funkcjonowanie armii. Za sprawą Mienszykowa rozbudowie uległa m.in. flota cesarska na Bałtyku, co pomogło Rosji zwyciężyć Szwecję podczas tzw. wielkiej wojny północnej.

Aleksander Mienszykow odegrał również ważną rolę w relacjach dyplomatycznych Rosji z innymi państwami. Jego umiejętności dyplomatyczne wpłynęły na zawarcie licznych traktatów i sojuszy, umacniając pozycję Rosji na arenie międzynarodowej.

Ale najbardziej książę Mienszykow zasłużył się jako taktyk i strateg. Doskonale dowodził podległymi sobie wojskami, które musztrował długimi godzinami. Odniósł szereg zwycięstw w polu, przejawiając niesamowitą odwagę i zimną krew.

Faworyt Katarzyny I

Po śmierci Piotra Wielkiego tron przejęła po nim jego żona Katarzyna I, jednak pełnię władzy sprawowała w rzeczywistości Najwyższa Tajna Rada. Był to organ doradczy carycy, złożony z kilku osób, wśród których prym wiódł Aleksander Mienszykow, faworyt władczyni.

Mienszykow szybko zdobył serce carycy swoją charyzmą i zdolnościami organizacyjnymi. Jego obecność przy boku Katarzyny I była nie tylko wynikiem bliskich relacji między nimi, ale także efektem zdolności zarządzania dworem. Odnajdywał się w tej roli jak mało kto przed nim i po nim.

Aleksander Mienszykow nie był jedynie faworytem carycy – był również zdolnym politykiem i reformatorem. Jego wpływ na politykę wewnętrzną i zagraniczną Rosji był tak istotny, że otwarcie nazywano go „niekoronowanym carem Rosji”, co było zresztą zgodne ze stanem faktycznym.

Upadek faworyta

Losy Aleksandra Mienszykowa uległy radykalnej zmianie po śmierci Katarzyny I w 1727 roku. Jego wpływy zaczęły słabnąć, a nowy władca, Piotr II, nie darzył go zaufaniem. Książę został oskarżony o korupcję i zdradę, co doprowadziło do jego upadku.

Upadek Mienszykowa był szybki i brutalny. Został aresztowany, pozbawiony wszelkich tytułów i godności, a następnie uwięziony. W chwili aresztowania Aleksander stracił przytomność, którą odzyskał dopiero po upuszczeniu mu krwi.

Wraz z rodziną, żoną Darią Arseniewą, oraz dziećmi (Marią, Aleksandrą i Aleksandrem), Mienszykowa zesłano do Bieriezowa na Syberię. Zanim jeszcze zesłańcy znaleźli się w miejscu docelowym, książę pochował żonę, która zmarła wskutek trudów podróży.

Śmierć Aleksandra Mienszykowa

Zesłańcom zafundowano na Syberii ekstremalnie trudne warunki. Oddano im do dyspozycji mały domek, w którym brakowało wielu rzeczy. Zmuszono też ich do ciężkiej pracy, do której żyjące w zbytku dzieci Aleksandra Mienszykowa nie były dotąd kompletnie przyzwyczajone.

Gehennę zesłańcom skróciła niespodziewana śmierć Aleksandra Mienszykowa, który zmarł 22 października 1729 roku. Niedługo później śmierć zajrzała również w oczy córce księcia, Marii. Zesłanie przeżyła natomiast dwójka pozostałych dzieci książęcych, Aleksander i Aleksandra, którzy po powrocie z Syberii ułożyli sobie życie od nowa.

Rajskie życie księcia

Za życia Aleksander Mienszykow żył w luksusie. Był znany z hedonizmu, z którym się nie krył. Zbytek towarzyszył mu dosłownie wszędzie, nawet podczas wypraw zbrojnych, kiedy z pompą wjeżdżał do opanowywanych przez siebie ośrodków.

Mając dostęp do ogromnych zasobów finansowych państwa Aleksander dorobił się bajecznego wręcz bogactwa, którego mógłby pozazdrościć mu dziś niejeden rosyjski oligarcha. Na jego rzecz pracowało – jak się ostrożnie szacuje – ponad 40 tysięcy chłopów. 

Ze zgromadzonych pieniędzy książę Mienszykow wybudował wspaniałe rezydencje w Sankt Petersburgu czy Oranienbaumie, gdzie przepych unosił się niemal na każdym kroku. Pałace książęce były wyposażone w najnowsze dzieła sztuki, bogate tkaniny i egzotyczne przedmioty z różnych zakątków świata, o których ówcześni mieszkańcy imperium rosyjskiego słyszeli tylko w bajkach.

Wnętrza pałaców Aleksandra Mienszykowa emanowały bogactwem i wyrafinowaniem. Złote świeczniki, kryształowe lustra, a także ekskluzywne meble były codziennością w tych wnętrzach. Książę kultywował również zamiłowanie do luksusowej garderoby, ubierając się w najdroższe tkaniny, ozdobione złotem i jedwabiem.

Źródło

Niniejszy tekst stanowi fragment książki dr Mariusza Sampa „Szach-mat. Jak umierali władcy Rosji”, wydanej nakładem wydawnictwa Hi:story (Kraków 2024). Książkę można zamówić, klikając ten link, lub poniższy przycisk.