Edmund Callier był jednym z najważniejszych historyków Wielkopolski w XIX wieku. Zanim jednak poświęcił się badaniu przeszłości, sam tworzył historię jako pułkownik powstania styczniowego. Jego życie pokazuje, jak polscy inteligenci tamtej epoki łączyli pracę naukową z walką o wolność ojczyzny.
Młodość w czasach germanizacji
Edmund Callier przyszedł na świat 2 października 1833 roku w Szamotułach. Miasto to należało wtedy do Wielkiego Księstwa Poznańskiego, które Prusacy kontrolowali po rozbiorach Polski. Rodzina Callierów wywodziła się z miejscowej szlachty, choć konkretnych informacji o jego najbliższych zachowało się niewiele.
Dorastał w czasach, gdy pruska administracja coraz mocniej naciskała na polonizację ziem wielkopolskich. Młodzi Polacy z jego pokolenia musieli wybierać między karierą w pruskim systemie a wiernością polskim ideałom. Callier próbował pogodzić jedno z drugim.
Atmosfera w Wielkopolsce stawała się coraz bardziej napięta. Prusacy wprowadzali kolejne ograniczenia dla języka polskiego i polskiej kultury. Jednocześnie wśród Polaków rosły nastroje patriotyczne i marzenia o odzyskaniu wolności.
Od berlińskich studiów do powstańczych okopów
W 1855 roku Callier otrzymał dyplom prawnika na uniwersytecie w Berlinie. Studia w stolicy Prus były wtedy naturalnym wyborem dla ambitnych młodych ludzi z Wielkopolski. Po powrocie do domu pracował najpierw jako urzędnik, potem uczył dzieci w szlacheckich dworach.
Już wtedy pisał pierwsze artykuły historyczne do polskich gazet. Interesowała go przeszłość rodzinnych stron i losy Polaków pod pruskim panowaniem. Jego teksty cieszyły się uznaniem czytelników.
Gdy w 1863 roku wybuchło powstanie styczniowe w Królestwie Polskim, Callier nie wahał się ani chwili. Porzucił spokojne życie w Wielkopolsce i ruszył walczyć. Jako pułkownik dowodził oddziałami powstańczymi przez cały rok 1864.
Walki były ciężkie, a Callier został ranny w jednej z potyczek. Po upadku powstania władze carskie zatrzymały go na krótko. Szczęśliwie udało mu się wrócić do Wielkopolski, gdzie czekała go nowa rola.
Historyk regionalista
Po klęsce powstania Callier całkowicie poświęcił się badaniom historycznym. Zrozumiał, że broń pióra może być równie ważna jak karabin. Skupił się na dziejach Wielkopolski, dokumentując historię miast i miasteczek swojego regionu.
Jego najważniejsze dzieło to „Szkice z dziejów Wielkopolski”. Pisał też monografie Szamotuł, Poznania i innych miejscowości. Regularnie publikował artykuły w prasie polskiej, zarówno krajowej, jak i emigracyjnej.
Praca Calliera miała ogromne znaczenie dla zachowania polskiej pamięci historycznej. W czasach zaborów, gdy oficjalna nauka służyła germanizacji, jego badania przypominały o polskich korzeniach Wielkopolski.
Ostatnie lata w Poznaniu
Pod koniec życia Callier przeprowadził się do Poznania. W stolicy Wielkopolski kontynuował swoje badania i pisał kolejne prace. Był aktywnym członkiem miejscowych towarzystw naukowych.
Angażował się też w życie społeczne miasta. Poznaniacy cenili go jako człowieka, który walczył za Polskę i teraz służył jej swoją wiedzą. Jego wykłady i odczyty cieszyły się dużą popularnością.
Edmund Callier odszedł 14 grudnia 1893 roku w Poznaniu. Spoczął na tamtejszym cmentarzu, zostawiając po sobie bogaty dorobek naukowy. Jego prace do dziś są cennym źródłem wiedzy o XIX-wiecznej Wielkopolsce i powstaniu styczniowym.
O autorze: przez wieki
