Gdyby nie Elżbieta Łokietkówna, mapa Europy Środkowej wyglądałaby dziś zupełnie inaczej. Jej spryt, odwaga i zdolności dyplomatyczne sprawiły, że stała się jedną z najbardziej wpływowych kobiet XIV wieku.
Narodziny i dzieciństwo Elżbiety Łokietkówny
Elżbieta Łokietkówna przyszła na świat w pierwszych latach XIV wieku, najprawdopodobniej w 1305 roku. Jej ojciec, Władysław Łokietek, jeszcze wtedy walczył o zjednoczenie rozbitego Królestwa Polskiego. Matka, Jadwiga Kaliska, pochodziła z wpływowej linii Piastów wielkopolskich. Miejsce narodzin Elżbiety nie jest pewne, choć historycy wskazują na Radziejów jako najbardziej prawdopodobną lokalizację.
Wychowanie przyszłej królowej rozpoczęło się w atmosferze niepokoju politycznego, a jej edukacją zajmowały się klaryski ze Starego Sącza. To właśnie one nauczyły ją czytać po łacinie, co w tamtych czasach stanowiło ogromny atut dla kobiety z królewskiego rodu.
Już od najmłodszych lat Elżbieta wykazywała nieprzeciętne zdolności polityczne i charyzmę, które z czasem uczyniły z niej jedną z najważniejszych kobiet średniowiecznej Europy. Jej dzieciństwo upłynęło w cieniu walki o władzę, ale również w atmosferze rodzinnego ciepła i troski o przyszłość dynastii. Ojciec, mimo licznych obowiązków, dbał o edukację córki, przygotowując ją do roli, która miała odmienić losy dwóch królestw.
W rodzinie Piastów Elżbieta była nie tylko córką króla, ale także siostrą Kazimierza Wielkiego, późniejszego reformatora i władcy, który na trwałe zmienił oblicze Polski. Relacje rodzinne miały ogromny wpływ na jej przyszłe decyzje polityczne i wybory życiowe.
Małżeństwo z Karolem Robertem
W 1320 roku, mając około piętnastu lat, Elżbieta została żoną Karola Roberta Andegaweńskiego, króla Węgier. To małżeństwo miało kluczowe znaczenie dla polityki Europy Środkowej, ponieważ zacieśniło więzi między Polską a Węgrami. Ślub odbył się 6 lipca 1320 roku w Budzie, a koronacja młodej królowej miała miejsce w Białogrodzie Królewskim. Uroczystość poprowadził biskup Henryk z Veszpremu.
Związek Elżbiety z Karolem Robertem był nie tylko sojuszem politycznym, ale również partnerskim. Węgierski monarcha darzył ją szacunkiem i zaufaniem, co pozwoliło jej na aktywny udział w sprawach państwowych. Wspólnie wychowywali pięciu synów, z których trzech – Ludwik, Andrzej i Stefan – odegrało ważną rolę w historii Europy. Elżbieta jako matka dbała o wykształcenie i przyszłość swoich dzieci, zapewniając im najlepsze możliwe warunki rozwoju.
Małżeństwo z Karolem Robertem umocniło pozycję Elżbiety na arenie międzynarodowej. Dzięki temu sojuszowi Polska zyskała potężnego sprzymierzeńca, co miało ogromne znaczenie w kontekście zagrożeń ze strony Czech i Zakonu Krzyżackiego. Polityczna roztropność Elżbiety pozwoliła jej skutecznie wpływać na decyzje podejmowane przez męża i dwór węgierski.
Władza i wpływy na Węgrzech
Po śmierci Karola Roberta w 1342 roku Elżbieta stała się najważniejszą osobą na węgierskim dworze. Jej syn, Ludwik, objął tron jako Ludwik Wielki, ale to matka sprawowała rzeczywistą władzę. Elżbieta dysponowała główną pieczęcią królestwa, co umożliwiało jej podejmowanie decyzji w imieniu syna. Wiele dokumentów wydawanych przez Ludwika zawierało formułę, że zostały one zatwierdzone zgodnie z wolą królowej matki.
Królowa Elżbieta rozstrzygała spory terytorialne, dbała o interesy szlachty i broniła praw kobiet. W 1333 roku wydała dokument, w którym stanowczo upomniała urzędników próbujących ograbić wdowę z majątku po zmarłym mężu.
Jej autorytet był tak wielki, że nawet papież Innocenty VI prosił ją o mediację w sporach między europejskimi dynastiami. W połowie lat 50. XIV wieku skutecznie pośredniczyła w konflikcie między Karolem IV a Albrechtem II Habsburgiem, doprowadzając do zawarcia pokoju.
Elżbieta aktywnie wspierała klasztory i fundacje religijne, a jej działalność charytatywna obejmowała zarówno Węgry, jak i Polskę. Dzięki jej hojności rozwijały się liczne instytucje kościelne, a sama królowa cieszyła się opinią osoby głęboko wierzącej i oddanej sprawom duchowym.
Regentka Polski i polityka dynastyczna
Po śmierci Kazimierza Wielkiego w 1370 roku Elżbieta Łokietkówna została regentką w Polsce. W imieniu swojego syna Ludwika sprawowała rządy w latach 1370–1375, 1376–1377 i 1378–1380. Jej zadaniem było utrzymanie stabilności w kraju i przygotowanie gruntu pod sukcesję Andegawenów.
Królowa powołała specjalne sądy restytucyjne, które zajmowały się zwracaniem rycerstwu dóbr niesłusznie skonfiskowanych za panowania ostatniego Piasta. Dzięki temu zyskała sympatię polskiej szlachty i umocniła pozycję dynastii na tronie.
Elżbieta dbała o interesy Polski, a jej polityka opierała się na współpracy z najważniejszymi rodami małopolskimi. W 1374 roku w Koszycach Ludwik Andegaweński wydał przywilej dla szlachty, gwarantując sukcesję jednej z jego córek na tronie polskim. Był to efekt działań Elżbiety, która rozumiała, jak ważne jest zapewnienie ciągłości władzy i uniknięcie konfliktów dynastycznych.
Jako regentka, Elżbieta otaczała się lojalnymi doradcami i urzędnikami, a jej dwór w Krakowie uchodził za jeden z najważniejszych ośrodków politycznych w regionie. Potrafiła skutecznie rozwiązywać kryzysy, a jej decyzje często decydowały o losach państwa.
Działalność społeczna i religijna
Elżbieta Łokietkówna wyróżniała się nie tylko jako władczyni, ale także jako opiekunka ubogich i fundatorka licznych instytucji religijnych. Wspierała klasztory klarysek zarówno w Polsce, jak i na Węgrzech, a jej zaangażowanie w sprawy Kościoła było szeroko komentowane przez współczesnych kronikarzy. Królowa troszczyła się o rozwój edukacji i działalność charytatywną, a jej fundacje przetrwały przez wiele pokoleń.
W 1374 roku wydała specjalny przywilej dla górników z Olkusza, regulując ich prawa i obowiązki. Ten dokument uznaje się za jeden z pierwszych aktów prawnych dotyczących górnictwa w Polsce. Elżbieta angażowała się także w rozwiązywanie sporów majątkowych, dbając o sprawiedliwość i ochronę słabszych.
Jej religijność przejawiała się w codziennych praktykach, a także w trosce o rozwój kultury i sztuki sakralnej. Dzięki jej wsparciu powstało wiele dzieł sztuki i architektury, które do dziś zachwycają badaczy i turystów.
Ostatnie lata życia i śmierć
Pod koniec życia Elżbieta Łokietkówna wycofała się z aktywnej polityki, choć nadal cieszyła się ogromnym szacunkiem na dworze węgierskim i polskim. Ostatni raz przyjechała do Polski w 1378 roku, jednak nie odegrała już większej roli w rządzeniu krajem. Zmarła 29 grudnia 1380 roku w Budzie, dożywając około 75 lat, co w tamtych czasach było wiekiem wyjątkowym.
Legenda głosi, że długowieczność zawdzięczała stosowaniu odmładzających eliksirów, choć historycy podkreślają raczej jej silną wolę i zdrowy tryb życia. Po śmierci została pochowana w Budzie, a jej pamięć przetrwała w licznych przekazach, dokumentach i dziełach sztuki.
Do dziś Elżbieta Łokietkówna uchodzi za jedną z najbardziej wpływowych kobiet średniowiecznej Europy. Jej wizerunek można zobaczyć na zworniku sali gotyckiej Kamienicy Hetmańskiej w Krakowie, a jej życie inspiruje kolejne pokolenia historyków i pasjonatów dziejów.
Bibliografia
- Elżbieta Łokietkówna, polska królowa Węgier [https://ponadgranicami.org/elzbieta-lokietkowna-polska-krolowa-wegier/]
- Elżbieta Łokietkówna (1305-1380). Najbardziej wpływowa kobieta w dziejach Węgier [https://www.dladziedzictwa.org/2021/12/29/elzbieta-lokietkowna-1305-1380-najbardziej-wplywowa-kobieta-w-dziejach-wegier/]
- Elżbieta Łokietkówna była jedną z najbardziej wpływowych kobiet swoich czasów [https://www.national-geographic.pl/historia/elzbieta-lokietkowna-byla-jedna-z-najbardziej-wplywowych-kobiet-swoich-czasow/]
- Elżbieta Łokietkówna. Ta niezwykła Polka trzęsła całą średniowieczną Europą [https://ciekawostkihistoryczne.pl/2017/10/22/ta-niezwykla-polka-trzesla-cala-sredniowieczna-europa-dlaczego-nigdy-o-niej-nie-slyszales/]
O autorze: przez wieki
