Helen Murray Free to amerykańska chemiczka, której odkrycia zrewolucjonizowały diagnostykę domową. Wspólnie z mężem stworzyła paski testowe, które umożliwiły samodzielne monitorowanie cukrzycy i innych schorzeń. Jej wynalazki uratowały życie milionom pacjentów na całym świecie.
Początki naukowej kariery
Free urodziła się w 1923 roku w Pittsburghu jako córka sprzedawcy węgla. Gdy miała sześć lat, straciła matkę podczas epidemii grypy. Dorastała w Youngstown w stanie Ohio, gdzie w 1941 roku ukończyła liceum jako najlepsza absolwentka rocznika.
Studia chemiczne na College of Wooster ukończyła w 1944 roku. II wojna światowa otworzyła przed kobietami nowe możliwości zawodowe – mężczyźni masowo zaciągali się do armii po ataku na Pearl Harbor. Uczelnie techniczne i firmy zaczęły aktywnie rekrutować studentki na kierunki ścisłe.
Ta zmiana społeczna pozwoliła Helen rozwinąć karierę naukową w czasach, gdy większość kobiet pracowała głównie w tradycyjnych zawodach. Wojna paradoksalnie stała się katalizatorem emancypacji zawodowej wielu Amerykanek.
Rewolucja w diagnostyce diabetologicznej
Po studiach Free zatrudniła się w Miles Laboratories jako chemik kontroli jakości. Tam poznała Alfreda Free, który później został jej mężem i partnerem badawczym. Małżeństwo rozpoczęło wspólne eksperymenty nad uproszczeniem diagnostyki medycznej.
Efektem ich pracy był Clinistix – pierwszy pasek testowy do pomiaru poziomu glukozy. Pacjenci mogli wreszcie sprawdzać cukier bez skomplikowanego sprzętu laboratoryjnego. Wystarczyło zanurzyć pasek w próbce moczu i odczytać wynik po zmianie koloru.
Wynalazek zmienił życie diabetyków na zawsze. Przed wprowadzeniem pasków chorzy musieli regularnie odwiedzać laboratoria, co było kosztowne i czasochłonne. Domowa diagnostyka dała im kontrolę nad własnym zdrowiem.
Multistix jako przełom diagnostyczny
Free nie poprzestała na sukcesie Clinistix. Wraz z mężem opracowała Multistix – pasek łączący dziesięć różnych testów klinicznych w jednym narzędziu. Ten wynalazek pozwalał wykryć nie tylko cukrzycę, ale także choroby nerek i infekcje układu moczowego.
Jeden pasek zastępował kilka oddzielnych badań laboratoryjnych. Lekarze mogli szybciej stawiać diagnozy, a pacjenci unikali wielokrotnych wizyt w przychodni. Multistix stał się standardem w szpitalach i gabinetach na całym świecie.
Praca Free pokazała, że innowacja nie musi być skomplikowana. Czasem proste rozwiązanie zmienia medycynę bardziej niż zaawansowane technologie. Jej paski były tanie, łatwe w użyciu i niezwykle skuteczne.
Promocja edukacji naukowej
W 1982 roku Free przeszła na emeryturę, ale nie zakończyła działalności zawodowej. Zaangażowała się w promowanie nauk ścisłych wśród młodzieży, szczególnie dziewcząt z uboższych rodzin. Wierzyła, że każdy utalentowany człowiek zasługuje na szansę rozwoju.
Występowała na konferencjach, spotkaniach szkolnych i uniwersyteckich. Opowiadała o swojej karierze, pokazując że kobiety mogą osiągać sukcesy w chemii i innych dziedzinach zdominowanych przez mężczyzn. Jej historia inspirowała kolejne pokolenia naukowczyń.
Free podkreślała znaczenie praktycznych zastosowań nauki. Nie chodziło jej o teoretyczne odkrycia, ale o rozwiązania pomagające zwykłym ludziom. Ta filozofia przyświecała jej przez całe życie zawodowe.
Uznanie i nagrody
American Chemical Society przyznało Free Medal Garvana w 1980 roku za osiągnięcia w chemii analitycznej. W 2010 roku otrzymała Narodowy Medal Technologii i Innowacji – jedno z najważniejszych wyróżnień naukowych w Stanach Zjednoczonych. Tego samego roku ACS uhonorował jej dokonania jako 66. Historyczną Znakomitość Chemiczną.
Free zmarła w 2021 roku w wieku 98 lat po udarze. Jej wynalazki wciąż służą milionom pacjentów na świecie. Paski testowe ewoluowały technologicznie, ale zasada działania pozostała ta sama, którą opracowała dekady wcześniej.
Kariera Free udowodniła, że najlepsze odkrycia naukowe zmieniają codzienne życie ludzi. Jej prosta metoda diagnostyki uratowała niezliczone życia i poprawiła jakość opieki medycznej na całym świecie.
O autorze: przez wieki
