Generał, który rozpoczął jako nauczyciel matematyki, przeszedł przez pięć wojen i trzy rany postrzałowe, nim stanął naprzeciw Napoleona. Michaił Kutuzow ukończył szkołę artylerii w Petersburgu z najwyższymi notami i od razu został wykładowcą. Nikt wtedy nie przypuszczał, że ten chłopak z rodziny wojskowego inżyniera wprowadzi armię francuską w najbardziej krwawy odwrót w historii.
Szkoła artylerii i matematyka zamiast bitew
Kutuzow wstąpił do Szlacheckiej Szkoły Oficerskiej Artylerii w 1759 roku, mając zaledwie czternaście lat. Program nauki obejmował fortyfikację, balistykę i matematykę wyższą. Ukończył ją dwa lata później z wyróżnieniem, co było rzadkością w carskiej armii tamtego okresu.
Zamiast trafić od razu na front, pozostał w szkole jako instruktor matematyki. Przez kilka lat szkolił młodych oficerów, choć sam nie brał jeszcze udziału w żadnej kampanii. To doświadczenie nauczyło go logicznego myślenia i planowania, które później wykorzystał w strategii wojskowej.
Dopiero po latach rozpoczął prawdziwą służbę w polu. Pierwsza rana postrzałowa w głowę przytrafiła mu się podczas walk z Turkami, ale przeżył i wrócił do służby. Ta kontuzja odbije się na jego późniejszym wyglądzie – stracił wzrok w jednym oku.
Zdobycie Izmaiłu i reputacja szturmowca
W 1790 roku wojska rosyjskie osadziły Izmaił, turecką twierdzę uważaną za nie do zdobycia. Mury miały dziesięć metrów wysokości, załoga liczyła około trzydzieści pięć tysięcy żołnierzy. Dowództwo powierzono Suworowowi, a Kutuzow dowodził jedną z kolumn szturmowych.
Szturm rozpoczął się w grudniu, w mroźny poranek. Kolumna Kutuzowa przełamała obronę i przedarła się jako pierwsza do wnętrza fortecy. Walki trwały dziewięć godzin, a zwycięstwo przyniosło mu sławę jednego z najskuteczniejszych dowódców carskich.
Po zdobyciu twierdzy awansowano go na generała majora. Przez kolejne lata służył w różnych kampaniach, dowodził wojskami w Finlandii pod koniec XVIII wieku. W 1811 roku objął dowództwo Armii Mołdawskiej podczas kolejnej wojny z Imperium Osmańskim.
Traktat w Bukareszcie i koniec wojny tureckiej
Gdy w 1811 roku Kutuzow przejął dowodzenie nad operacjami w Mołdawii, sytuacja wyglądała źle. Armia rosyjska była wykrwawiona, carskie wojska potrzebowały zwycięstwa, by zakończyć konflikt przed spodziewaną wojną z Francją. Kutuzow przeprowadził zwycięską bitwę pod Ruszczukiem, która zmusiła Turków do rokowań.
W maju 1812 roku podpisano traktat pokojowy w Bukareszcie, który przyniósł Rosji Besarabię i zabezpieczył południową granicę. Dzięki temu wojska z frontu tureckiego mogły ruszyć na północ przeciwko Napoleonowi. Za to osiągnięcie car nadał mu tytuł hrabiego.
Sukces dyplomatyczny był równie ważny jak militarny. Rosja uniknęła wojny na dwa fronty, co mogłoby się skończyć katastrofą. Kutuzow okazał się nie tylko dowódcą, ale i negocjatorem potrafiącym wykorzystać moment słabości przeciwnika.
Borodino i decyzja o oddaniu Moskwy
We wrześniu 1812 roku doszło do największej bitwy kampanii rosyjskiej – pod Borodino. Kutuzow, świeżo mianowany naczelnym dowódcą, miał siedemdziesiąt lat i walczył z chorobami. Przyjął bitwę, choć wiedział, że strategia wyczerpania wroga byłaby skuteczniejsza.
Bitwa zakończyła się techniczną porażką Rosjan – wycofali się z pola, tracąc ponad czterdzieści tysięcy żołnierzy. Ale armia rosyjska pozostała sprawna bojowo, podczas gdy Napoleon stracił trzydzieści tysięcy ludzi, których nie miał czym zastąpić. Kutuzow rozumiał, że prawdziwe zwycięstwo polega na przetrwaniu, nie na zdobyciu terenu.
Tydzień później podjął decyzję, która wywołała szok w całej Rosji – zarządził ewakuację i oddanie Moskwy bez walki. Car był wściekły, arystokracja krzyczała o zdradzie. Kutuzow wiedział jednak, że Grande Armée ugrzęźnie w spalonym mieście bez zaopatrzenia i będzie musiała się wycofać.
Odwrót Napoleona i śmierć w Bolesławcu
Plan feldmarszałka zadziałał – Napoleon opuścił Moskwę w połowie października, gdy zaczęły się mrozy. Armia rosyjska atakowała kolumny francuskie, nie dając im odpocząć ani zebrać zapasów. Odwrót zamienił się w katastrofę, tysiące żołnierzy umierały z głodu i wycieńczenia.
Kutuzow nie próbował zadać ostatecznego ciosu w jednej wielkiej bitwie. Wolał prześladować Francuzów, pozwalając głodowi i zimie dokończyć dzieła. Do grudnia Grande Armée przestała istnieć jako formacja bojowa.
Feldmarszałek nie cieszył się długo zwycięstwem. Zmarł w Bolesławcu w kwietniu 1813 roku, podczas kontynuowania kampanii w Europie. Został pochowany w soborze Kazańskim w Petersburgu, a car Aleksander I nadał mu pośmiertnie tytuł księcia smoleńskiego.
O autorze: przez wieki
