Bernice Neugarten, amerykańska psycholożka urodzona w 1916 roku w Norfolk w stanie Nebraska, przez dziesięciolecia zmieniała sposób myślenia o dorosłości i starości. Zmarła w 2001 roku w Chicago, pozostawiając po sobie dorobek, który sprawił, że gerontologia przestała traktować seniorów jako jednolitą grupę. Jej prace zakwestionowały popularne stereotypy i pokazały, jak różnorodne mogą być doświadczenia ludzi w dojrzałym wieku.
Kariera naukowa na Uniwersytecie Chicago
Neugarten związała się z Uniwersytetem Chicago na wiele lat, zdobywając tam wszystkie stopnie naukowe. W 1936 roku ukończyła studia licencjackie z literatury angielskiej i francuskiej, rok później obroniła magisterium z psychologii edukacyjnej, a w 1943 roku doktorat z rozwoju człowieka. To właśnie na tej uczelni rozwinęła swoje zainteresowania badawcze, które później określiły kierunek jej kariery.
W 1960 roku została pierwszą osobą, która otrzymała stałe stanowisko w dziedzinie rozwoju człowieka na Uniwersytecie Chicago. Siedem lat wcześniej uruchomiła kurs „Maturity and Old Age”, który uznaje się za pierwszy tego typu program akademicki w Stanach Zjednoczonych. Inne uczelnie szybko wzorowano się na tym pomyśle, co pokazuje, jak nowatorskie było jej podejście do nauczania o starości.
W trakcie swojej kariery napisała lub współtworzyła osiem książek oraz dziesiątki artykułów naukowych. Wśród najważniejszych publikacji znalazły się „Personality in Middle and Late Life” z 1964 roku czy zbiór esejów „The Meanings of Age” wydany w 1996 roku. Już w 1956 roku opublikowała tekst „Potentialities of Women in the Middle Years”, w którym obalała mity na temat starzejących się kobiet.
Obalanie mitów o kryzysie wieku średniego
Neugarten systematycznie podważała popularne przekonania dotyczące dorosłości i starości. Wykazała, że kryzys wieku średniego nie jest uniwersalnym doświadczeniem, a menopauza wcale nie musi być traumatyczna dla kobiet. Również „syndrom pustego gniazda” okazał się mocno wyolbrzymiony – wielu rodziców traktowało odejście dorosłych dzieci jako szansę na nowe możliwości życiowe.
Jej badania podważyły linearny model rozwoju człowieka, który zakładał sztywne etapy życia przechodzące jeden w drugi. Neugarten udowodniła, że ludzie starzejący się różnią się między sobą znacznie bardziej niż ludzie młodzi. Nie ma jednej ścieżki prowadzącej do starości – każdy doświadcza tego procesu inaczej, w zależności od zdrowia, sytuacji ekonomicznej i społecznej.
Podkreślała także rolę przypadkowych zdarzeń życiowych, które mogą całkowicie zmienić trajektorię starzenia się danej osoby. Zamiast sztywnych ram czasowych wprowadzała elastyczne spojrzenie na cykl życia. To podejście革oniło sposób myślenia psychologów i gerontologów o ludzkim rozwoju.
Koncepcja młodych-starych i starych-starych
Jednym z najbardziej wpływowych wkładów Neugarten było wprowadzenie rozróżnienia między „young-old” a „old-old”. Pierwsza grupa obejmuje osoby w wieku 60-74 lat, które często pozostają aktywne społecznie, cieszą się dobrym zdrowiem i mogą tworzyć nowe życie po przejściu na emeryturę. Druga grupa to seniorzy powyżej 75 roku życia, którzy częściej borykają się z problemami zdrowotnymi i potrzebują wsparcia.
To rozróżnienie opierało się na obserwacji rzeczywistych różnic w kondycji fizycznej, sytuacji ekonomicznej i zaangażowaniu społecznym między tymi grupami. Neugarten pokazała, że traktowanie wszystkich seniorów jednakowo prowadzi do błędnych wniosków i nieadekwatnej polityki społecznej. Młodsi seniorzy często mają zupełnie inne potrzeby niż najstarsi członkowie społeczeństwa.
Badaczka zwracała też uwagę na subiektywne odczucie wieku – ile lat dana osoba czuje, że ma, niezależnie od daty urodzenia. To subiektywne poczucie wpływa na zachowania, postawy życiowe i sposób radzenia sobie z wyzwaniami starości. Dla wielu ludzi wiek metrykalny ma mniejsze znaczenie niż własna percepcja swojego miejsca w życiu.
Wpływ na politykę społeczną wobec seniorów
Neugarten nie ograniczała się do pracy teoretycznej – aktywnie angażowała się w kształtowanie polityki społecznej. W 1971 roku przewodniczyła Komitetowi Technicznemu ds. Badań i Demonstracji podczas konferencji Białego Domu poświęconej starzeniu się. Dzięki temu jej ustalenia naukowe trafiały bezpośrednio do decydentów politycznych.
Analizowała programy wsparcia dla osób starszych, wskazując na konieczność dostosowania ich do zróżnicowanych potrzeb różnych grup seniorów. Argumentowała, że uniwersalne rozwiązania rzadko sprawdzają się w praktyce, ponieważ ignorują ogromną różnorodność sytuacji życiowych starszych ludzi. Jej głos miał realne przełożenie na sposób projektowania polityk publicznych.
W 1996 roku Amerykańskie Towarzystwo Psychologiczne uhonorowało ją złotym medalem za całokształt pracy naukowej. To wyróżnienie potwierdziło znaczenie jej wkładu w psychologię rozwojową i gerontologię. Neugarten łączyła perspektywę psychologiczną, społeczną i polityczną, tworząc kompleksowy obraz procesu starzenia się, który wpłynął na badaczy na całym świecie.
O autorze: przez wieki
