Koronacja Bolesława Szczodrego. Jak książę został królem?

Zaledwie pół wieku po koronacji Bolesława Chrobrego, Polska znów doczekała się króla – i to w niezwykle burzliwych okolicznościach. Bolesław Szczodry nie czekał na zgodę cesarza, nie oglądał się na sąsiadów – sięgnął po koronę z rozmachem i politycznym wyczuciem. Był to moment triumfu, ale i początek końca. Jak doszło do tej koronacji i dlaczego okazała się sukcesem, który tak szybko zamienił się w katastrofę?

Okoliczności koronacji Bolesława Szczodrego

Koronacja Bolesława Szczodrego nie była aktem wyłącznie religijnym czy narodowym. Miała głęboko polityczny charakter. W tamtym czasie w Europie trwał konflikt między papieżem Grzegorzem VII a cesarzem Henrykiem IV – tzw. spór o inwestyturę. Było to starcie o to, kto ma prawo mianować biskupów i kontrolować Kościół – cesarz czy papież.

Bolesław, jako zręczny polityk, umiejętnie wykorzystał ten spór. Zaoferował papieżowi swoje poparcie i lojalność, a w zamian uzyskał zgodę na koronację. Był to cios dla Henryka IV, który uważał się za jedynego legalnego gwaranta tytułów królewskich w obrębie dawnego imperium karolińskiego.

Jak zauważa większość historyków, Bolesław postawił wszystko na jedną kartę – papieską. I choć w krótkiej perspektywie wygrał, to w dłuższej jego wybór miał tragiczne konsekwencje. Z drugiej natomiast strony warto sobie uświadomić, iż w źródłach nie odnotowano, by Bolesław Szczodry uzyskał jakąkolwiek zgodę na swoją koronację od papiestwa!

Przygotowania do koronacji

Zanim Bolesław Szczodry przyjął koronę, musiał przygotować grunt. Najważniejsze było zapewnienie sobie poparcia Kościoła w Polsce. To właśnie duchowieństwo – biskupi, opaci, kapituły – miało ogromny wpływ na legitymizację koronacji.

Bolesław już wcześniej budował silne zaplecze kościelne. Fundował klasztory benedyktyńskie (m.in. w Mogilnie, Tyńcu i Lubiniu), obsypywał duchowieństwo darami i dbał o sprowadzanie reformowanych mnichów z Zachodu. Działania te nie były przypadkowe – miały zapewnić mu zarówno duchowe wsparcie, jak i polityczne bezpieczeństwo.

Nie bez znaczenia był również fakt, że Bolesław miał silne kontakty z Węgrami i Rusią. Był spokrewniony z Jarosławem Mądrym, a jego siostra wyszła za króla węgierskiego Béli I. W czasie, gdy cesarz Henryk IV walczył o władzę w Niemczech i z papieżem, Bolesław miał wolną rękę, by działać.

Koronacja Bolesława Szczodrego

Koronacja Bolesława Szczodrego odbyła się w katedrze gnieźnieńskiej 26 grudnia 1076 roku. Choć nie zachował się szczegółowy opis ceremonii, można przypuszczać, że była wzorowana na koronacji jego przodka – Bolesława Chrobrego – z 1025 roku.

Obecność najważniejszych biskupów, uroczysta msza święta i namaszczenie świętymi olejami miały podkreślić nie tylko legalność, ale też sakralność królewskiej władzy. Władca stawał się „pomazańcem Bożym”, równym innym królom chrześcijańskiej Europy.

Wydarzenie to miało też istotny wymiar symboliczny: Polska po raz trzeci w dziejach stawała się królestwem, niezależnym od cesarstwa, z którym była podówczas skonfliktowana.

Skutki i znaczenie koronacji

Koronacja została dobrze przyjęta przez papiestwo. Grzegorz VII widział w Bolesławie jednego z nielicznych władców, którzy otwarcie poparli jego reformy. Z kolei władcy Rusi i Węgier traktowali koronację jako naturalny krok w umacnianiu pozycji Piastów w regionie.

Inaczej sprawa wyglądała w cesarstwie. Henryk IV, wciąż uwikłany w wewnętrzne konflikty, nie zdołał zareagować militarnie, ale z pewnością koronacja Szczodrego była dla niego upokorzeniem.

Co więcej, Bolesław był jednym z nielicznych monarchów, którzy uzyskali koronę bez zgody cesarskiej i bez uprzedniego konfliktu zbrojnego.

Chwilowy sukces koronacyjny

Choć koronacja była niewątpliwym sukcesem, nie utrwaliła się na długo. W ciągu trzech lat po koronacji Bolesław popadł w konflikt z możnowładztwem i duchowieństwem. Kulminacją tych napięć była słynna sprawa biskupa krakowskiego Stanisława, którego Szczodry oskarżył o zdradę stanu i – według części źródeł – osobiście kazał zamordować.

Śmierć biskupa wywołała falę oburzenia i ostatecznie doprowadziła do buntu możnych oraz wygnania króla. W 1079 roku Bolesław musiał uciekać z kraju, a jego koronacja została de facto unieważniona. Władzę objął jego młodszy brat Władysław Herman, który nie odważył się już koronować.

Wybrana bibliografia:

• Balzer O., Genealogia Piastów, Kraków 2005.
• Grudziński T., Bolesław Szczodry. Zarys dziejów panowania, Toruń 1953.
• Delestowicz N., Bolesław II Szczodry. Tragiczne losy wielkiego wojownika 1040/1042 – 2/3 IV 1081 albo 1082, Kraków 2016.