Michał Sokolnicki, generał i inżynier wojskowy, zapisał się w historii nie tylko jako skuteczny dowódca Legionów Polskich, lecz także jako człowiek, który dzięki wynalazczości i odwadze potrafił ocalić honor i życie setek żołnierzy w najtrudniejszych starciach XVIII i XIX wieku.
Szlacheckie korzenie i francuskie wykształcenie
Michał Sokolnicki przyszedł na świat 29 września 1760 roku w Wierzei, majątku rodziny szlacheckiej herbu Nowina, położonym niedaleko Buku w Wielkopolsce. Był synem Franciszka i Urszuli z Poklateckich, którzy zapewnili mu domowe wykształcenie pod okiem francuskiego księdza Jana Courieu. Ten duchowny znał się na matematyce i historii, co dało młodemu Michałowi solidne podstawy nauki.
Wybitne zdolności chłopca zwróciły uwagę Sułkowskich, arystokratycznej rodziny z Rydzyny. Młody Michał spędził u nich kilka lat, w wolnych chwilach podnosząc nowoczesne wówczas umiejętności budowlane i melioracyjne. Ta praktyczna wiedza okazała się bezcenna w późniejszej karierze.
Od 1777 roku kształcił się w warszawskiej Szkole Rycerskiej, gdzie ze szczególnym zapałem oddawał się nauce geodezji, fortyfikacji oraz budownictwa wojskowego. Jako jeden z najlepszych absolwentów otrzymał stopień porucznika i gruntowne przygotowanie do dalszej służby. Szkoła ta była wówczas najnowocześniejszą placówką militarną w Polsce.
Po ukończeniu szkoły odbył zagraniczne podróże naukowe, głównie po krajach niemieckich i austriackich. Tam zgłębiał tajniki inżynierii wojskowej i cywilnej, wracając do kraju w chwili, gdy rozpoczynała się epoka zmian ustrojowych i reform wojskowych Rzeczpospolitej.
Pionier nowoczesnej inżynierii wojskowej
Pod koniec lat 80. XVIII wieku Sokolnicki wraz z Jakubem Jasińskim organizował Wileński Korpus Inżynierów. Tam jako wykładowca wprowadzał nowoczesne metody projektowania fortyfikacji i budowy dróg, a także uczył geometrii praktycznej i budownictwa. Jego podejście do nauczania było nowatorskie jak na ówczesne czasy.
Jego prace szybko zyskały uznanie w wojskowych kręgach. W 1791 roku został wysłany do Saksonii, by pogłębić wiedzę o hydrografii, inżynierii wojskowej i administracji wojskowej. Po powrocie przedstawił Komisji Wojskowej szczegółowy raport, który przyniósł mu pochwałę i awans na podpułkownika inżynierii.
Podczas wojny polsko-rosyjskiej 1792 roku jako kwatermistrz generalny armii litewskiej zajmował się nie tylko planowaniem fortyfikacji, ale też realizował projekty techniczne ratujące życie żołnierzy. Najbardziej znanym jest zbudowany przez niego most z bali i tratew na rzece Niemen pod Grodnem.
Ta konstrukcja była tak nowatorska, że umożliwiła armiom polskim i litewskim bezpieczny odwrót. Przetaczały się przez nią wozy i działa w sytuacji, gdy konwencjonalne przeprawy były niemożliwe. Most uratował tysiące ludzi przed rosyjskim pościgiem.
Melioracje i kanały w czasach pokoju
Po drugim rozbiorze Sokolnicki znalazł się w Wielkopolsce, gdzie zajmował się kolejnymi pracami inżynieryjnymi. Specjalizował się w melioracjach i zaprojektował kanał, oczyszczając bagna i dostarczając nowe tereny pod uprawę. Jego działania wciąż są cytowane jako wzory sprytu i zaradności technicznej tamtych czasów.
Praca nad osuszaniem bagien wymagała nie tylko wiedzy technicznej, ale też umiejętności organizowania prac i zarządzania ludźmi. Sokolnicki doskonale radził sobie z tymi wyzwaniami. Jego projekty znacznie poprawiły warunki życia mieszkańców regionu.
W tym okresie rozwijał także swoje umiejętności jako konstruktor mostów. Projektował różne typy przepraw, od prostych mostów drewnianych po skomplikowane konstrukcje pływające. Ta wiedza przydała mu się później w kampaniach napoleońskich.
Mimo że Polska utraciła niepodległość, Sokolnicki nie poddawał się i nadal służył krajowi swoją wiedzą techniczną. Wierzył, że rozwój techniczny pomoże odbudować siłę narodu.
W szeregach Legionów Polskich
Po wybuchu powstania kościuszkowskiego i emigracji do Włoch Sokolnicki, podobnie jak wielu wybitnych inżynierów i dowódców, związał się z legionami dowodzonymi przez Jana Henryka Dąbrowskiego. Stał się jednym z architektów wojskowej organizacji jednostek polskich. Dbał o dyscyplinę, logistykę i przygotowanie bojowe żołnierzy.
W 1806 roku wziął udział w kampanii pułtuskiej u boku Napoleona, gdzie jego umiejętności inżynierskie i wodzowskie zostały docenione. Rok później otrzymał nominację na generała brygady i objął dowództwo pierwszej brygady trzeciego Legionu. Energicznie wprowadzał dyscyplinę wśród żołnierzy, a następnie walczył na Pomorzu.
Jego oddziały odznaczyły się w kilku potyczkach z wojskami pruskimi. Sokolnicki potrafił łączyć tradycyjne metody dowodzenia z nowoczesnymi rozwiązaniami technicznymi. Podczas wojny polsko-austriackiej 1809 roku wykazał się nie tylko brawurą, ale i sprytem taktycznym.
Szczególnie wyróżnił się w bitwie pod Górą Kalwarią, gdzie jego błyskawiczne decyzje pozwoliły przechylić szalę zwycięstwa na stronę polską. Sukces ten otworzył mu drogę do kolejnych awansów. Napoleon powierzył mu dowództwo dywizji, a król saski Fryderyk August nadał mu Order Legii Honorowej.
Kampanie napoleońskie i bitwa pod Lipskiem
W latach późniejszych, podczas kampanii 1813 roku, Sokolnicki powrócił do służby sztabowej, a następnie dowodził 7 Dywizją Lekkiej Jazdy. Zmagał się z Rosjanami, Prusakami i Austriakami na terenie Saksonii. Z początkiem października objął komendę nad IV Korpusem.
W decydującej bitwie pod Lipskiem z determinacją osłaniał skrzydło wojsk napoleońskich. Prowadził wielkie szarże i pokonywał węgierską piechotę, mimo przeważających sił nieprzyjaciela. Ta bitwa była jedną z największych w historii wojen napoleońskich.
Konsekwentna służba, nieustanne rozwijanie żołnierzy, a także zdolności organizacyjne i techniczne zjednały mu sławę jednego z najzdolniejszych dowódców polskich epoki napoleońskiej. Jego żołnierze cenili go za sprawiedliwość i troskę o ich los.
Sokolnicki potrafił łączyć funkcje dowódcy z obowiązkami inżyniera. Na polu bitwy budował umocnienia, mostki, przeprawy. Jego wszechstronne umiejętności były nieocenione w warunkach wojennych, gdy trzeba było szybko rozwiązywać techniczne problemy.
Powrót do ojczyzny i śmierć
Po upadku Napoleona Michał Sokolnicki powrócił do Warszawy, gdzie poświęcił się twórczości pisarskiej i naukowej. Spisywał swoje doświadczenia oraz rozważania o rozwoju techniki wojskowej. Chciał przekazać swoją wiedzę przyszłym pokoleniom polskich oficerów.
Zmarł 24 września 1816 roku w Warszawie, pozostawiając po sobie nie tylko pamięć o heroicznych czynach, lecz także opracowania naukowe i patenty. Dziś zaliczają go do grona najważniejszych polskich inżynierów wojskowych okresu napoleońskiego.
O autorze: przez wieki
