Paulina Luisi była znacznie więcej niż tylko pierwszą kobietą z dyplomem lekarskim w Urugwaju. To właśnie ona utorowała ścieżkę, aby jej rodaczki mogły nie tylko zdobywać wykształcenie, ale także walczyć o równouprawnienie w życiu publicznym i politycznym.
Rodzinne korzenie i medyczne wykształcenie
Paulina Luisi urodziła się 22 września 1875 roku w Colón w Argentynie. Była córką emigrantki polskiego pochodzenia i ojca o włosko-francuskich korzeniach, pedagoga wyznającego socjalistyczne poglądy. Wraz z rodziną przeniosła się wcześnie do Urugwaju, gdzie zdobywała wykształcenie i dorastała w atmosferze otwartości, tolerancji oraz szacunku dla wiedzy.
W domowych rozmowach regularnie pojawiały się idee sprawiedliwości społecznej i emancypacji. Te wartości stały się później fundamentem jej dorosłej działalności. Rodzice wspierali jej wybory mimo panujących wówczas stereotypów społecznych.
W 1909 roku Luisi dokonała przełomu, zostając pierwszą kobietą w Urugwaju z tytułem lekarskim. Nie stało się to wbrew woli rodziców, lecz dzięki ich determinacji i wsparciu. Otworzyła sobie tym samym drogę do kariery naukowej, prowadząc własną klinikę ginekologiczną.
Mogła też realizować się w pracy społecznej, gdzie nareszcie dała upust swoim pacyfistycznym i egalitarnym przekonaniom. Z jej rodziny wywodzili się również inni wybitni intelektualiści. Siostra Clotilde została pierwszą prawniczką w kraju, a Luisa zasłynęła jako uznana poetka.
Wszyscy zawdzięczali to otwartemu klimatowi rodzinnemu, w którym wspierano rozwój osobisty zarówno chłopców, jak i dziewcząt. Ta atmosfera równości płci w domu rodzinnym ukształtowała późniejsze poglądy Pauliny na temat miejsca kobiet w społeczeństwie.
Budowanie ruchu kobiecego i walka o prawa
Paulina Luisi nie ograniczała się do praktyki lekarskiej. Zaczęła organizować ruch kobiecy w kraju, gdzie brakowało dotąd wyraźnych struktur walczących o prawa kobiet. W 1915 roku podczas Pierwszego Kongresu Panamerykańskiego w Waszyngtonie współtworzyła pomocniczy organ kobiet.
Rok później założyła razem z Isabel Pinto de Vidal i Franciscą Beretervide Narodową Radę Kobiet Urugwaju (CONAMU). To była pierwsza tak znacząca organizacja feministyczna w kraju. Czasopismo „Akcja Kobieca” (Acción Femenina), które redagowała, stało się przestrzenią debaty o równości płci.
Było też miejscem kształtowania nowoczesnego rozumienia feminizmu. Luisi postrzegała go jako partnerstwo, a nie rywalizację z mężczyznami. To podejście wyróżniało ją na tle bardziej radykalnych ruchów kobiecych tamtej epoki.
W krótkim czasie Luisi stworzyła pierwsze związki zawodowe kobiet w Urugwaju. Wśród nich była Unia Telefonistek i Unia Krawcowych. Walczyła o lepsze warunki pracy, skrócony dzień pracy i godną płacę dla pracujących kobiet.
W 1919 roku powołała do życia Alians Kobiet na rzecz Praw Kobiet (Alianza de Mujeres para los Derechos Femeninos). Organizacja ta weszła do International Woman Suffrage Alliance, by upominać się o prawa wyborcze dla kobiet. Najpierw w wyborach lokalnych, potem w ogólnokrajowych.
Jej aktywność przyniosła sukces w 1932 roku. Kobiety w Urugwaju uzyskały wtedy pełnię praw wyborczych. Stało się to po długiej presji na polityków, z którymi Luisi rozmawiała, pisała i polemizowała. Nie wahała się nawet wdawać w spory, gdy odmawiano poparcia jej postulatów.
Międzynarodowa działalność i ochrona dzieci
Luisi nie ograniczała swojej aktywności do spraw lokalnych. Była pierwszą kobietą w historii, która oficjalnie reprezentowała Urugwaj na konferencji międzynarodowej w Santiago w 1923 roku. Pełniła też funkcję delegatki Ligii Narodów, gdzie walczyła o prawa dzieci i przeciwdziałanie handlowi ludźmi.
W 1916 roku na Pierwszym Panamerykańskim Kongresie Dzieci w Buenos Aires podkreślała znaczenie praw dzieci i opieki prenatalnej. Nalegała także na konieczność wprowadzenia edukacji seksualnej, którą uważała za elementarne prawo każdego młodego człowieka.
Jej zaangażowanie w walkę z handlem kobietami i dziećmi zaowocowało działaniami w ramach Ligii Narodów. Wspierała międzynarodowe zarządzenia przeciwko tym przestępstwom. Opowiadała się za reformą prawa rodzinnego i dziecięcego w Urugwaju.
W 1934 roku współtworzyła Kodeks Dziecka (Código del Niño), gwarantujący ochronę nieletnich i kobiet w ciąży. To był jeden z pierwszych tak kompleksowych aktów prawnych chroniących dzieci w Ameryce Łacińskiej.
Paulina Luisi sprzeciwiała się prostytucji, widząc w niej nie tylko moralne zagrożenie, ale i skutek ubóstwa oraz dyskryminacji społecznej. Opowiadała się za prawnymi i edukacyjnymi rozwiązaniami, które miały dać kobietom szansę na zmianę losu. Otwierała przytułki, organizowała kursy zawodowe i nalegała, by państwo wzięło odpowiedzialność za najsłabszych obywateli.
Ostatnie lata Luisi
W późniejszych latach Luisi pozostała aktywną propagatorką praw kobiet i reform społecznych. Działała jako redaktorka i ekspertka Ligii Narodów. Uczestniczyła w międzynarodowych debatach, a nawet została popularną spikerką w Radiu Kobiet (Radio Femenina).
Przemawiała tam pod pseudonimem „Babcia” (Abuela), co świadczyło o jej ciepłym podejściu do słuchaczy. Programy radiowe pozwalały jej dotrzeć do szerszej publiczności i popularyzować idee równouprawnienia.
Zmarła 16 lipca 1950 roku w Montevideo. Pozostawiła po sobie kraj przesiąknięty nowoczesnymi, humanitarnymi wartościami. Na losach kolejnych pokoleń zaznaczyła wyraźny ślad, który przetrwał do dziś.
O autorze: przez wieki
