Przydomek Władysława II Wygnańca. Skąd się wziął i dlaczego pasuje do tego księcia?

Przydomek „Wygnaniec”

Władysław II nie był nazywany „Wygnańcem” ani za swojego życia, ani bezpośrednio po śmierci. W źródłach współczesnych jego czasom figurował po prostu jako Władysław II lub „Władysław Secundus” – dla odróżnienia od wcześniejszego Władysława Hermana.

Dopiero pod koniec XIII wieku, a więc wiele dekad później, w kronikach – m.in. w „Kronice wielkopolskiej” – pojawiło się określenie „Wladislai exulis”, czyli Władysław Wygnany lub Wygnaniec.

To późne, ale trafne podsumowanie losu księcia, który stracił władzę i spędził trzynaście ostatnich lat swojego życia na obczyźnie. Przydomek ten nie powstał zatem z woli jemu współczesnych, lecz został nadany z perspektywy czasu, kiedy losy Piastów zaczęto opisywać z większym dystansem i próbą syntezy dziejów.

Dlaczego Władysław II został wygnany?

Władysław II był pierworodnym synem Bolesława Krzywoustego, co – w myśl ówczesnych zasad dziedziczenia – stawiało go na uprzywilejowanej pozycji względem młodszych braci. Testament ojca z 1138 roku wprowadził zasadę senioratu, która dawała najstarszemu z rodu zwierzchnią władzę nad całym krajem, a jednocześnie przydzielała mu w dziedziczne posiadanie Śląsk.

Miał być gwarantem jedności państwa i głową całej dynastii Piastów. Jednak to, co w zamyśle Bolesława miało zapobiec bratobójczym walkom, w rzeczywistości szybko obróciło się przeciwko najstarszemu synowi.

Władysław II próbował bowiem nie tylko sprawować władzę zwierzchnią, ale również podporządkować sobie młodszych braci, ograniczając ich niezależność i wpływy. Wzorował się na działaniach Bolesława Chrobrego sprzed ponad 150 lat, który zdołał brutalnie usunąć braci i skonsolidować władzę w swoich rękach.

Jednak realia polityczne połowy XII wieku były już zupełnie inne. Możnowładztwo oraz duchowieństwo miały silniejszą pozycję niż za czasów Chrobrego i nie zamierzały wspierać powrotu do autokratycznych rządów jednej osoby.

Jak doszło do wygnania księcia Władysława?

Władysław II, dążąc do centralizacji władzy, nie zawahał się sięgnąć po środki siłowe. Najczęściej korzystał ze wsparcia Rusinów, z którymi łączył go ścisły sojusz militarny.

Choć w 1145 roku Władysław odniósł zwycięstwo nad braćmi w bitwie nad Pilicą, nie potrafił tego sukcesu wykorzystać do trwałego umocnienia swojej pozycji. Polityczne intrygi, opór wewnętrzny oraz niechęć możnych do oddania pełnej władzy w ręce jednego człowieka sprawiły, że po kilku latach walki sytuacja się odwróciła.

W 1146 roku, po ostatecznej klęsce, Władysław II został ekskomunikowany, co było w średniowieczu ciosem nie tylko politycznym, ale także symbolicznym – wykluczenie z Kościoła oznaczało też wykluczenie z życia publicznego. Pozbawiony poparcia i bez realnych szans na odbudowę pozycji, został zmuszony do ucieczki z kraju.

Polecamy również: Wojsko Bolesława Krzywoustego. Żelazna pięść piastowskiego „boga wojny”

Ucieczka do Niemiec i życie na obczyźnie

Po klęsce Władysław schronił się w Niemczech, w ojczyźnie swojej żony Agnieszki Babenberg, córki margrabiego Austrii i przyrodniej siostry cesarza Konrada III. Małżeństwo to było zresztą jednym z elementów strategii dynastycznej Piastów – miało wzmocnić ich pozycję na arenie międzynarodowej.

Władysław przebywał na dworze cesarskim, licząc na pomoc w odzyskaniu władzy w Polsce. Jednak mimo starań i prób uzyskania wsparcia militarnego, nigdy nie udało mu się wrócić do ojczyzny. Pozostał na wygnaniu aż do swojej śmierci w 1159 roku. Ostatnie trzynaście lat jego życia to czas gorzkiej emigracji i bezsilnego obserwowania, jak w Polsce układają się nowe układy sił bez jego udziału.

Polecamy również: Przydomek „Chrobry”. Co faktycznie oznacza?

Znaczenie przydomka „Wygnaniec”

Przydomek „Wygnaniec” nie jest jedynie etykietą opisującą stan fizycznego przebywania poza granicami ojczyzny. To także osąd historyczny, który podkreśla polityczną porażkę Władysława II. Stracił władzę, nie zdołał zjednoczyć kraju, został wyrzucony poza nawias polskiej polityki i odcięty od możliwości wpływu na losy dynastii Piastów. Co istotne, na wygnaniu spędził znacznie więcej czasu niż na tronie – trzynaście lat w Niemczech wobec ośmiu lat sprawowania faktycznej władzy.

Określenie to wyraża zatem nie tylko fakt wygnania, ale też ocenę jego rządów jako nieudanych w kontekście prób utrzymania jedności państwa. Historia Władysława II stała się symbolicznym początkiem okresu rozbicia dzielnicowego, które trwało aż do koronacji Władysława Łokietka w 1320 roku.

Polecamy również: Przydomek Bolesława Krzywoustego. Czy książę rzeczywiście miał krzywe usta?

Literatura uzupełniająca:

• Dworsatschek M., Władysław II Wygnaniec, Kraków 2009.