Gdy Zygmunt Stary wstępował w 1507 roku na polski tron, miał czterdzieści lat — jak w piosence Rosiewicza: „czterdzieści lat minęło…”. Przed nim było niemal drugie tyle życia i ponad cztery dekady panowania – 41 lat jako król Polski i 42 jako wielki książę litewski. A jednak przydomek „Stary” nie wziął się z jego wieku. Jak więc naprawdę się narodził?
Przeżył wszystkich braci
Bracia Zygmunta Starego nawet nie zbliżyli się do rekordu Zygmunta Starego. Święty Kazimierz Jagiellończyk żył 26 lat, Fryderyk Jagiellończyk umarł mając 35 lat, Jan Olbracht odszedł w wieku 42 lat, a Aleksander Jagiellończyk, gdy zmarł miał 45 lat. Pierworodny syn Kazimierza IV Jagiellończyka i Elżbiety Rakuszanki żył 60 lat. Tylko Zygmunt Stary, który początkowo w ogóle nie był brany pod uwagę przy sukcesji, dożył 81 lat!
Żył w nieformalnym związku z dwórką własnej matki, pochodzącą z Moraw Katarzyną Ochstat, zwaną też Telniczanką. Doczekał się z nią kilkorga dzieci, ale gdy bracia Zygmunta Starego poumierali, a on musiał zostać królem Polski i wielkim księciem litewskim, wydał Katarzynę za podskarbiego wielkiego koronnego – Andrzeja Kościeleckiego.
Sam miał natomiast dwie kandydatki na żony. Pierwszą była Anna z Radziwiłłów, ale jej kandydatura odpadła, bo obawiano się wzmocnienia przez to małżeństwo pozycji Radziwiłłów na Litwie. Żoną Zygmunta Starego została Barbara Zapolya. Pochodziła ze szlacheckiego rodu Zapolyów, którzy swoje szlachectwo otrzymali od króla Węgier Macieja Korwina.
Barbara była córką Stefana Zapolyi i pochodzącej z dynastii Piastów Jadwigi Cieszyńskiej. Królową Polski została w 1512 roku i urodziła królowi dwie córki: Jadwigę i Annę. Zmarła przy porodzie drugiej z nich w 1515 roku.
Habsburskie swaty
Po śmierci Barbary Zapolyi, Zygmunt Stary popadł w depresję, z której wyciągała go, również owdowiała już wtedy Katarzyna Telniczanka. Wkrótce z pomocą przyszedł także cesarz Maksymilian I Habsburg, który przedstawił polskiemu królowi kandydatki na żony.
Pierwszą była cesarska wnuczka – Eleonora Habsburżanka, córka Joanny Szalonej i Filipa I Pięknego. Zygmunt Stary słynął ze swej ostrożności w podejmowaniu decyzji i zbyt długo zwlekał z udzieleniem odpowiedzi krewniakowi. Wkrótce Eleonora poślubiła króla Portugalii – Manuela I Szczęśliwego.
Maksymilian I Habsburg był żonaty z Bianką Marią Sforzą, która była ciotką włoskiej księżniczki – Bony Sforzy d’Aragony. Właśnie to Bona była drugą kandydatką na żonę dla Zygmunta Starego. Ich ślub per procura miał się odbyć w Wiedniu, ale Izabella Aragońska upierała się, by był to Neapol.
Ostatecznie stanęło na Neapolu, gdzie 6 grudnia 1517 roku, w dzień św. Mikołaja, patrona Bari zawarto ślub per procura. Natomiast ten właściwy odbył się 18 kwietnia 1518 roku w Krakowie.
Walka o koronę dla syna
Bona Sforza d’Aragona była młodą królową. Podczas, gdy Zygmunt Stary miał już 51 lat, gdy zostawał jej mężem, ona miała 24 lata. Przeżyli w małżeństwie 30 lat, jeśli liczyć od ślubu per procura. Bona zaczęła rodzić dzieci i już w styczniu 1519 roku przyszła na świat Izabela Jagiellonka – późniejsza królowa Węgier. Następny był Zygmunt August, a później same córki, aż do tragedii w Niepołomicach, która zmieniła wszystko.
20 września 1527 roku, podczas polowania w podkrakowskich Niepołomicach, królową Bonę zaatakował niedźwiedź wypuszczony z klatki. Poturbował członków dworu, a ciężarną królową, która była w 5. miesiącu ciąży zrzucił z konia!
Monarchini, w wyniku tego wypadku urodziła przedwcześnie Wojciecha Olbrachta, który żył tylko kilka godzin. Został tylko ochrzczony i pochowany. Królowa nie mogła mieć już później dzieci.
Nigdy więcej
Bona Sforza, z pomocą przyrodniego brata Zygmunta Augusta – Jana z Książąt Litewskich, który był biskupem wileńskim, zapewniła synowi tron wielkoksiążęcy już w 1522 roku, gdy przyszły król Polski miał 2 lata.
Teraz, gdy wiedziała, że już nie urodzi więcej dzieci, postanowiła wynieść syna na polski tron. Elekcja vivente rege odbyła się na sejmie w Piotrkowie – 18 grudnia 1529 roku. To właśnie od tego momentu Zygmunt I Jagiellończyk zyskał przydomek Stary.
Polska szlachta uznała tę elekcję za królewską samowolę, która była zamachem na prawo szlachty do wyboru króla. Zygmunt Stary musiał przyrzec, że to był pierwszy i ostatni raz. Wtedy wprowadził nowy sposób wyboru monarchy, czyli większością głosów – elekcja viritim. Zygmunt August został koronowany na króla Polski 20 lutego 1530 roku.
Zygmunt Stary, mimo że żył aż 81 lat, na swój przydomek Stary, zapracował przez to, że zgodził się na manewr, który do tej pory w Polsce nie miał precedensu – wybrał swojego następcę za swojego życia. Sytuacja ta nigdy później w Polsce się nie powtórzyła.
Bibliografia:
Bogucka M., Bona Sforza, Warszawa 1989.
O autorze: Piotr Wojciechowski
Jest absolwentem kierunku dziennikarskiego oraz filologii polskiej w Akademii Humanistyczno-Ekonomicznej w Łodzi. Pasjonuje się historią polskiej monarchii, szczególnie genealogią władców i ich związkami z dynastiami europejskimi. Jest autorem profilu na Facebooku: „Historia polskiej i europejskiej monarchii to moje życie – blog”. W wolnych chwilach z zamiłowaniem czyta biografie polskich królów i książąt, pogłębiając swoją wiedzę na temat ich życia i panowania.
