Pięcioletni William Marshal miał zostać wystrzelony z katapulty w 1152 roku z rozkazu króla Stefana. Dziecko jednak ocalało i dorastając zostało oddane na wychowanie rycerzowi Williamowi de Tancarville w Normandii. W 1167 roku Marshal rozpoczął karierę turniejową, która przyniosła mu sławę i fortunę. Przez następne 52 lata służył pięciu angielskim królom: Henrykowi II, Henrykowi Młodemu Królowi, Ryszardowi Lwie Serce, Janowi bez Ziemi i Henrykowi III.
Dzieciństwo w cieniu wojny
William Marshal urodził się około 1146 roku w Hamstead Marshall w Berkshire jako czwarty syn Jana Gilberta. Ojciec pełnił dziedziczną funkcję marszałka na dworze angielskim, co oznaczało odpowiedzialność za królewskie stajnie i konie. Rodzina należała do średniej szlachty normandzkiej, która osiedliła się w Anglii po podboju Wilhelma Zdobywcy w 1066 roku.
Narodziny Williama przypadły na okres „anarchii”, wojny domowej między królową Matyldą a Stefanem z Blois o tron angielski. Jan Gilbert popierał Matyldę, co stawiało go w opozycji do króla Stefana. Konflikt doprowadził do tragicznych konsekwencji dla młodego Williama w 1152 roku.
Podczas oblężenia zamku Newbury przez siły królewskie Jan Gilbert użył własnego syna jako zakładnika w negocjacjach. Pięcioletni William został przekazany królowi Stefanowi jako gwarancja poddania twierdzy. Gdy ojciec odmówił kapitulacji, Stefan zagroził wystrzeleniem dziecka z katapulty w stronę murów zamku.
Według kronik średniowiecznych mały William bawił się w obozie królewskim, nie rozumiejąc grozy sytuacji. Miał rzekomo powiedzieć do Stefana: „Mam lepsze młoty do gry niż te”. Król zlitował się nad dzieckiem i nie wykonał groźby. William spędził kilka miesięcy jako jeniec, ale przetrwał do końca konfliktu w 1153 roku.
Edukacja rycerska w Normandii
Po zakończeniu wojny domowej William został wysłany do Normandii na wychowanie do Williama de Tancarville, zwanego „Kamerlingiem”. Była to typowa praktyka średniowieczna, gdzie młodzi szlachcice kształcili się w domach możnych patronów, ucząc się sztuki wojennej i etosu rycerskiego.
Tancarville był jednym z najpotężniejszych baronów normandzkich i doświadczonym wojownikiem. Pod jego opieką William opanował sztukę walki mieczem, włócznią i toporem. Uczył się również jeździectwa, taktyki wojennej i kodeksu rycerskiego. Edukacja obejmowała nie tylko sprawności militarne, ale także dworskie maniery i podstawy dyplomacji.
William wykazywał wyjątkowe uzdolnienia wojenne już od młodości. Kronikarze opisują go jako wysokiego, silnego mężczyznę o atletycznej budowie ciała. Miał jasne włosy i niebieskie oczy, co było typowe dla normandzkiej arystokracji. Jego fizyczna siła i zręczność w posługiwaniu się bronią szybko zostały zauważone przez instruktorów.
W 1166 roku w wieku około 20 lat William otrzymał pas rycerski z rąk Tancarville’a. Ceremonia odbyła się w zamku w Tancarville podczas wielkiego święta dworskiego. Młody rycerz złożył przysięgę wierności swojemu patronowi i otrzymał kompletne uzbrojenie oraz konia bojowego. Rozpoczynał karierę jako rycerz bez ziemi, zmuszony do szukania fortuny własnymi siłami.
Kariera turniejowa i zdobywanie sławy
William Marshal rozpoczął swoją profesjonalną karierę rycerską w 1167 roku, uczestnicząc w turnieju w La Mans. Nie posiadał własnego pancerza i musiał pożyczyć wyposażenie od Tancarville’a. Pierwszy turniej zakończył się dla niego niepowodzeniem – został pokonany i stracił konia oraz część ekwipunku.
Porażka nie zniechęciła Marshala. Szybko nauczył się zasad turniejowych i taktyk pojedynczych. Turnieje średniowieczne były brutalnymi zawodami, gdzie rycerze walczyli prawdziwą bronią o prawdziwe nagrody. Zwycięzca zabierał konia, pancerz i broń pokonanych przeciwników, a czasem żądał okupu za ich uwolnienie.
Marshal rozwinął unikalny styl walki, łączący siłę fizyczną z taktyką i zimną krwią. Był znany z umiejętności przewidywania ruchów przeciwników i wykorzystywania ich słabości. W ciągu kilku lat stał się jednym z najsłynniejszych rycerzy turniejowych w Europie.
Według biografii napisanej przez anonimowego autora Marshal stoczył ponad 500 pojedynków turniejowych i nigdy nie został pokonany. Zgromadził ogromny majątek, zdobywając setki koni, kompletów pancerzy i broni. Jego sława rozprzestrzeniła się po całej Europie, a możni władcy konkurowali o jego usługi w swoich drużynach.
Służba u Henryka Młodego Króla
W 1170 roku Henryk II Plantagenet powierzył Williamowi Marshalowi opiekę nad swoim najstarszym synem Henrykiem, zwanym Młodym Królem. Książę został koronowany jeszcze za życia ojca, ale nie otrzymał realnej władzy. Marshal stał się jego mentorem, opiekunem i dowódcą osobistej straży.
Związek z Henrykiem Młodym wprowadził Marshala do najwyższych kręgów władzy. Towarzyszył księciu w podróżach po Europie, uczestnicząc w turniejach i misjach dyplomatycznych. Młody król był pasjonatem turniejów i Marshal organizował dla niego liczne zawody.
W 1173 roku wybuchł konflikt między Henrykiem II a jego synami, wspieranymi przez królową Eleonorę Akwitańską. Henryk Młody zbuntował się przeciw ojcu, domagając się przekazania mu realnej władzy. Marshal pozostał wierny swojemu panu, wspierając go w wojnie przeciw królowi.
Konflikt trwał do 1174 roku i zakończył się pojednaniem rodziny Plantagenetów. Marshal udowodnił swoją lojalność, ryzykując karierę dla dobra swojego władcy. Ta postawa zapewniła mu szacunek i zaufanie na dworze królewskim. Henryk Młody zmarł przedwcześnie w 1183 roku, pozostawiając Marshala bez patrona.
Krucjata i służba u Henryka II
Po śmierci Henryka Młodego Króla William Marshal wypełnił ostatnią wolę swojego pana i wyruszył do Ziemi Świętej. Krucjata trwała dwa lata i przyniosła Marshalowi doświadczenie w walkach na pustyni przeciw muzułmańskim wojownikom. Służył w szeregach Zakonu Templariuszy, zdobywając szacunek za odwagę i umiejętności bojowe.
Po powrocie z Palestyny w 1186 roku Marshal wstąpił na służbę Henryka II. Król docenił jego lojalność wobec zmarłego syna i mianował go jednym z swoich najbliższych współpracowników. Marshal otrzymał ziemie w Anglii i Normandii, zapewniające mu pierwszy stały dochód w karierze.
W 1188 roku wybuchł kolejny konflikt w rodzinie Plantagenetów. Synowie Henryka II – Ryszard i Jan – zbuntowali się przeciw ojcu, wspierani przez króla Francji Filipa Augusta. Marshal dowodził siłami lojalnymi wobec Henryka II w walkach w Turenii i Maine.
Podczas jednej z potyczek w 1189 roku Marshal spotkał w pojedynku księcia Ryszarda. Przyszły król uciekał z pola bitwy, gdy Marshal dogonił go na skraju lasu. Rycerz mógł zabić księcia, ale zadowolił się strąceniem go z konia i zabiciem jego wierzchowca. Ten akt rycerskiej łaskawości zadecydował o przyszłej karierze Marshala.
Wzlot za panowania Ryszarda Lwie Serce
Po śmierci Henryka II w 1189 roku Ryszard objął tron angielski. Pamiętając o wielkoduszności Marshala podczas pojedynku, nowy król nie tylko go ułaskawił, ale obdarzył najbogatszymi nadaniami. W 1189 roku Ryszard wydał Marshala za Isabel de Clare, jedną z najbogatszych dziedziczek w Anglii.
Małżeństwo z Isabel przyniosło Marshalowi tytuł hrabiego Pembroke i rozległe posiadłości w Anglii, Walii i Irlandii. Z ubogiego rycerza błędnego stał się jednym z najpotężniejszych baronów królestwa. Małżeństwo okazało się udane także osobistę – para doczekała się dziesięciorga dzieci.
Gdy Ryszard wyruszył na trzecią krucjatę w 1190 roku, Marshal pozostał w Anglii jako jeden z regentów królestwa. Współrządził z Williamem Longchampem, kanclerzem i biskupem Ely. Zadaniem regentów było utrzymanie porządku i zabezpieczenie dochodów koronnych podczas nieobecności króla.
Marshal sprawnie administrował swoimi posiadłościami, budując zamki w Walii i Irlandii. Rozwijał handel i rzemiosło na swoich ziemiach, stając się jednym z najbogatszych ludzi w królestwie. Jego dwór w Pembroke słynął z gościnności i był ważnym ośrodkiem kulturalnym.
Służba Janowi bez Ziemi i Magna Carta
Po śmierci Ryszarda w 1199 roku William Marshal poparł pretensje Jana bez Ziemi do tronu angielskiego. Decyzja ta nie była oczywista, gdyż Jan rywalizował o koronę z Arturem Bretońskim, synem zmarłego brata Godfryda. Marshal uznał jednak, że Jan ma lepsze prawa dynastyczne i większe szanse na utrzymanie jedności królestwa.
Panowanie Jana było jednym z najbardziej burzliwych w historii Anglii. Król stracił większość posiadłości francuskich, nałożył ciężkie podatki i poróżnił się z baronami. Marshal wielokrotnie pełnił rolę mediatora między królem a opozycją, starając się zapobiec wojnie domowej.
W 1215 roku baronowie zmusili Jana do podpisania Magna Carty w Runnymede. Marshal uczestniczył w negocjacjach jako jeden z doradców królewskich. Choć nie był inicjatorem dokumentu, rozumiał jego znaczeniu dla ograniczenia arbitralnej władzy monarszej. Jego podpis widnieje na karcie jako pierwszy po podpisie królewskim.
Po śmierci Jana w 1216 roku korona przypadła jego dziewięcioletniemu synowi Henrykowi III. Marshal został mianowany regentem królestwa, obejmując faktyczną władzę w czasie małoletności monarchy. W wieku 70 lat stanął przed największym wyzwaniem swojej kariery.
Regencja i bitwa pod Lincoln
Regencja Williama Marshala rozpoczęła się w najgorszym możliwym momencie. Większość baronów angielskich zbuntowała się przeciw koronie, a francuski książę Ludwik zajął Londyn, pretendując do tronu. Kraj znajdował się na skraju rozpadu, a młody król kontrolował jedynie nieliczne zamki na zachodzie Anglii.
Marshal zdecydował się na zwołanie rady w Gloucester, gdzie ponownie ogłoszono Magna Cartę w imieniu Henryka III. Ten ruch polityczny miał pozyskać poparcie umiarkowanych baronów i pokazać, że regencja przestrzega praw szlachty. Część buntowników powróciła na stronę królewską.
W maju 1217 roku Marshal zdecydował się na rozstrzygającą bitwę pod Lincoln. Francuskie siły oblegały zamek, a ich pokonanie mogło przechylić szalę wojny na korzyść Henryka III. Pomimo 70 lat życia Marshal osobiście poprowadził szturm na miasto.
Bitwa pod Lincoln zakończyła się druzgocącym zwycięstwem sił królewskich. Marshal zastosował taktykę podwójnego ataku, uderzając na Francuzów od strony zamku i od bramy miejskiej. Książę Ludwik został zmuszony do wycofania się z Anglii, a jego angielscy sojusznicy skapitulowali. Zwycięstwo pod Lincoln zapewniło tron Henrykowi III i zakończyło pierwszą wojnę baronów.
Śmierć i sława
William Marshal zmarł 14 maja 1219 roku w swoim zamku w Caversham w Oxfordshire. Miał 73 lata i do końca zachował sprawność umysłową. Na łożu śmierci przekazał regencję arcybiskupowi Canterbury i innym dostojnikom, zapewniając ciągłość władzy królewskiej.
Pogrzeb Marshala odbył się w kościele Templariuszy w Londynie z największymi honorami. Uczestniczyli w nim król Henryk III, arcybiskupowie, biskupi i czołowi baronowie królestwa. Jego nagrobek przetrwał do dziś i jest uważany za jeden z najpiękniejszych zabytków sztuki sepulkralnej średniowiecza.
Krótko po śmierci Marshala jego najstarszy syn William zlecił napisanie biografii ojca. Dzieło powstało w formie poematu o długości 19 tysięcy wersów, skomponowanego przez anonimowego truwera. Jest to najstarsza znana biografia rycerska w literaturze europejskiej i bezcenne źródło wiedzy o średniowiecznej kulturze rycerskiej.
O autorze: przez wieki
