Bitwa pod Niekładzem (1121). Tajemnice legendarnego starcia z pogańskimi Pomorzanami

Lokalizacja legendarnej bitwy pod Niekładzem

Legendarny „Niekładz” szukano w różnych miejscach, w tym pod Zdunowem niedaleko Dąbia, Anklam nad Pianą, Nieden nad Wkrą (w połowie drogi między Przesławiem a Pozdawilkiem), Kędrzynem nad Dębosznicą, Niekładzem koło Gryfic. Najczęściej wskazywano jednak na Niekładz nad Regą w pobliżu Kołobrzegu.               

Z przekazu Herborda, autora jednego z żywotów św. Ottona, późniejszego chrystianizatora Pomorza, wynika, iż Bolesław Krzywousty zniszczył gród „Naclam”, po czym spustoszył najbliższą okolicę do tego stopnia, iż jeszcze trzy lata później zalegały w tym miejscu stosy trupów!

Herbord, by uwiarygodnić swą relację powołał się na wspomnienia Sefrida, który brał udział w misjach na Pomorzu. Właśnie ten świadek podał, iż poganie pod Niekladzem stracili aż 18000 ludzi.

Niniejszy tekst powstał na podstawie książki dr Mariusza Sampa Nakło 1109, wydanej w kultowej serii „Historyczne Bitwy” (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2025).

Faktyczne straty Pomorzan

W stosunku do podanej liczby 18 tysięcy poległych Pomorzan uczeni podnieśli poważne wątpliwości, uznając ją za mało prawdopodobną. A wszystko dlatego, iż średniowieczni kronikarze nie zawsze byli ściśli przy ocenianiu strat oraz liczebności stron wojujących w danym konflikcie zbrojnym.

Niemniej jednak Niekładz w 1121 roku musiał stać się widownią zaciętych zmagań, o czym świadczyłyby ruiny, zgliszcza i stosy kości poległych, których nie uprzątnięto jeszcze przez wiele lat po bitwie.

Powyższe obserwacje pozwalają dopuścić możliwość, iż Pomorzanie w toku bitwy pod Niekladzem stracili co najwyżej kilka tysięcy ludzi. Raczej nie może być tu mowy o większych ubytkach w ich sile żywej, skoro już kilka lat później książę zachodniopomorski Warcisław podjął ekspansję militarną na ziemie zaodrzańskie, uwieńczoną uzależnieniem Luciców. Natomiast jego brat, Racibor, który objął po nim władzę nad Pomorzem w 1135 roku, przez wiele rywalizował na wodach Bałtyku z Duńczykami. 

Hipotetyczny przebieg bitwy pod Niekładzem (1121)              

Przekazy źródłowe nie podały, jaki był przebieg bitwy pod Niekładzem. Można jednak podejrzewać, iż Piastowie zawdzięczali swoje zwycięstwo ciężkozbrojnej piechocie, która rozbiła gorzej uzbrojoną piechotę wroga.

Pomorzanie musieli dać się zaskoczyć, trudno bowiem podejrzewać, iż ulegli napastnikom od razu już na początku bitwy, tym bardziej, iż musiało ich być znacznie więcej od wojsk Bolesława Krzywoustego.

Być może przebieg bitwy pod Niekładzem w jakimś stopniu przypominał to, co wydarzyło się w 1109 roku pod Nakłem nad Notecią. Wówczas to rozbito Pomorzan w następstwie zastosowania fortelu. Tyle tylko, że wówczas książę Bolesław miał przy sobie weterana wielu wojen pomorskich Skarbimira, który wydatnie przyczynił się do pokonania pogan, natomiast w 1121 roku nie mógł już nań liczyć. 

Czytaj również: Wojsko Bolesława Krzywoustego. Żelazna pięść piastowskiego „boga wojny”

Dowództwo pogan w niewoli?        

Ostatnio w literaturze przedmiotu zasugerowano, iż Pomorzanami w toku bitwy pod Niekladzem dowodzili ich książęta, Warcisław i Świętopełk. Nie ma jednak na potwierdzenie tego domysłu odpowiednich informacji w źródłach.

Podejrzewano także, iż obaj książęta wskutek poniesionej klęski dostali się do niewoli. Wiadomo wprawdzie z Herborda, iż po bitwie Krzywousty uprowadził z sobą osiem tysięcy Pomorzan wraz z ich żonami i dziećmi, jednak ten sam autor nie podał, by wśród jeńców znalazło się dowództwo pogan. Oznaczałoby to zatem, iż Warcisław, nawet jeśli brał udział w bitwie pod Niekładzem, zdołał ostatecznie bezpiecznie ujść z rejonu masakry.

Czytaj również: Nakło. Historia grodu nad Notecią

Skutki bitwy pod Niekładzem (1121)

Uprowadzonych wojów pomorskich Bolesław Krzywousty osadził w miastach i grodach pogranicznych. W ten sposób wzmocnił potencjał obronny obszarów nadgranicznych, nieustannie zagrożonych na ataki sąsiadów. Fakt przesiedlania ludności wskazuje na dalekowzroczność w postępowaniu księcia polskiego, dążącego do uszczuplenia możliwości militarnych przeciwnika.

Wielkie zwycięstwo 1121 roku Krzywousty przypieczętował narzuceniem Pomorzanom trybutu w nieznanej wysokości; podczas misji Ottona na ziemie pogan trzy lata później (1124) zmniejszono go do 300 grzywien srebra. Dodatkowo Pomorzanie zobowiązali się dostarczać księciu Bolesławowi na wypadek wojny jednego wojownika spośród kilku rodzin.   

Czytaj również: Skutki bitwy pod Nakłem. Czy Piastowie zabili aż 27 tysięcy Pomorzan?

Wybór bibliografii

• Rosik S., Bolesław Krzywousty, Wrocław 2013.
• Samp M., Nakło 1109, Warszawa 2025.

Źródło

Niniejszy tekst powstał na podstawie mojej książki Nakło 1109, wydanej w kultowej serii „Historyczne Bitwy” (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2025). Książkę można zamówić, klikając poniższy przycisk.