Sierpniowe prace rolnicze na farmie koło Tønsberg w 1903 roku odsłoniły jeden z najcenniejszych skarbów archeologicznych Norwegii – grób dwóch kobiet pochowanych wraz z kompletnie wyposażoną łodzią wikińską. Znalezisko z Oseberg, datowane na 834 rok, zachowało się w stanie umożliwiającym szczegółowe badania konstrukcji statku, obrzędów pogrzebowych i życia codziennego w epoce wikingów.
Wykopaliska pod kierunkiem Gustafona i Sheteliga
Knut Roma, właściciel gospodarstwa w Oseberg, natrafił podczas sierpniowych robót na pozostałości dawnego nasypu, który mieszkańcy okolicy znali od pokoleń nie zdając sobie sprawy z jego zawartości. Gabriel Gustafson wraz z Haakonem Shetelingiem objęli kierownictwo nad ekspedycją naukową, która w latach 1904-1905 systematycznie wydobywała i zabezpieczała zabytek przed dalszym zniszczeniem.
Dendrochronologia wskazała że pochówek odbył się późnym latem 834 roku, prawdopodobnie między sierpniem a wrześniem, choć sama łódź mogła służyć właścicielom już od około 800 roku.
Wykopaliska ujawniły nie tylko statek ale także bogaty zbiór przedmiotów codziennego użytku, pojazdy oraz szczątki zwierzęce towarzyszące zmarłym. Stan zachowania drewna i organicznych materiałów pozwolił na rekonstrukcję wielu aspektów wikińskiego życia, które w innych stanowiskach uległy całkowitemu rozkładowi. Naukowcy stanęli przed wyzwaniem konserwacji delikatnych artefaktów wymagających natychmiastowego zabezpieczenia.
Konstrukcja statku i możliwości żeglugowe
Dębowe deski tworzą kadłub o wymiarach 21,58 metra długości przy szerokości 5,10 metra, z zanurzeniem wynoszącym około jednego metra co czyni jednostkę niezwykle płaską. Taka konstrukcja przeznaczała łódź głównie do żeglugi przybrzeżnej i rzecznej, choć nie wykluczano także jej reprezentacyjnej funkcji podczas ceremonii i uroczystości.
Maszt osiągał wysokość około 9-10 metrów, a żagiel rozpiął się na powierzchni szacowanej na 90 metrów kwadratowych, co pozwalało osiągać prędkość do dziesięciu węzłów.
Trzydzieści wioseł – piętnaście na dziobie i tyle samo na rufie – umożliwiało sprawne manewrowanie nawet przy braku wiatru lub w ciasnych akwenach rzecznych. Zdobienia dziobu i rufy, zwane galionem smoczym, reprezentują najwyższą klasę rzeźbiarską epoki określaną jako styl Oseberg, charakterystyczny dla początków IX wieku. Replika nazwana Saga Oseberg zbudowana w XXI wieku potwierdziła pełną sprawność żeglugową jednostki, obalając teorie o czysto ceremonialnym charakterze statku.
Projektanci łodzi wykazali się zaawansowaną wiedzą o mechanice płynów i wykorzystali płaskie dno do poruszania się po płytkich wodach fjordów i ujść rzek. Elegancja wykonania połączona z praktycznymi rozwiązaniami technicznymi świadczy o wysokim poziomie norweskiego budownictwa okrętowego w tamtym okresie.
Pochowane kobiety i obrządek pogrzebowy
Centralna część łodzi ukrywała szczątki dwóch kobiet spoczywających we wspólnym łożu – starsza miała około osiemdziesięciu lat i cierpiała na zaawansowane zmiany artretyczne oraz chorobę Morgagniego powodującą maskulinizację cech fizycznych.
Młodsza liczyła pięćdziesiąt do pięćdziesięciu pięciu lat, co ustalono na podstawie analizy zębów podważającej wcześniejsze szacunki mówiące o dwudziestu pięciu do trzydziestu latach. Badania składu diety wykazały wysokie spożycie mięsa, co w ówczesnych czasach było przywilejem elit społecznych i potwierdzało wysoki status pochowanych.
Ubiór zmarłych zawierał drogie materiały, choć jedwab występował jedynie jako aplikacje ozdobne a nie całe tkaniny, co może wskazywać na ograniczony dostęp do tego luksusowego importu. Czternaście koni, cztery psy, wół oraz resztki kolejnego wołu złożono jako ofiary towarzyszące pogrzebowi, tworząc najbogatszy tego typu zespół znany z terenu Skandynawii. Jedna z hipotez sugeruje że młodsza kobieta mogła zostać złożona w ofierze, choć kości nie noszą śladów przemocy – jedyne złamanie obojczyka zrosło się już kilka tygodni przed śmiercią.
Tożsamość starszej zmarłej wiązano z królową Åsą, matką Halfdana Czarnego i babką Haralda Pięknowłosego, jednak brak twardych dowodów pozwala traktować to jedynie jako interesującą spekulację. Materiał genetyczny okazał się zbyt zdegradowany i prawdopodobnie zanieczyszczony, co uniemożliwiło potwierdzenie wcześniejszych hipotez o pochodzeniu mitochondrialnym U7 i powiązaniach z rejonem Iranu.
Artefakty i wyposażenie grobowe
Cztery saneczki, wóz ceremonialny, łóżka, skrzynie, fragmenty tkanin i warsztat tkacki tworzą unikalny zbiór przedmiotów codziennego użytku zachowanych w stanie pozwalającym na rekonstrukcję wikińskiego życia domowego.
Tapiseria wykonana techniką tkania przedstawia motywy zwierzęce i ludzkie, stanowiąc jedno z najcenniejszych źródeł wiedzy o ubiorach i sztuce pierwszej połowy IX wieku. Miedziane wiadro z ornamentem nawiązującym do buddyjskich przedstawień, nazywane potocznie wiadrem z Buddą, intryguje badaczy choć bezpośredni związek z buddyzmem pozostaje wątpliwy.
Znaczna część metalowych przedmiotów zniknęła jeszcze w średniowieczu gdy rabusie grabili grób w poszukiwaniu cennych kruszców. Zachowane tekstylia, narzędzia, łańcuchy, kosze i wiadra stanowią zbiór unikalny dla całej Europy Północnej tamtego okresu. Konserwatorzy muzealni do dziś mierzą się z wyzwaniem utrzymania delikatnych organicznych materiałów w stanie umożliwiającym ich ekspozycję i badania naukowe.
Bogactwo wyposażenia potwierdza wyjątkowy status pochowanych i świadczy o rozbudowanym obrzędzie pogrzebowym zarezerwowanym dla najważniejszych członków społeczności. Każdy przedmiot dostarcza informacji o technologii, handlu i codziennym życiu Skandynawów na początku IX wieku.
Muzeum i współczesne znaczenie
Od lat dwudziestych XX wieku Muzeum Łodzi Wikingów na półwyspie Bygdøy w Oslo prezentuje zabytek jako główną atrakcję dla zwiedzających z całego świata i ośrodek badań nad epoką wikingów.
Władze norweskie w 2011 roku oficjalnie potwierdziły że łódź pozostanie w Oslo i nie zostanie przeniesiona do innej lokalizacji. Statek z Oseberg stał się ikoną norweskiego dziedzictwa kulturowego i symbolem zaawansowania technologicznego wikingów, przekształcając muzealnictwo w tym kraju.
O autorze: przez wieki
