Ziemia łęczycka w starożytności
Historia kultury materialnej regionu łęczyckiego sięga daleko wstecz, a najstarsze poświadczone archeologicznie ślady bytności człowieka, odnalezione w okolicach Góry św. Małgorzaty, datowane są na 30 tysięcy lat p.n.e. W czasach neolitycznych, po cofnięciu się lodowca, na dzisiejsze tereny Pradoliny Berlińsko-Warszawskiej przywędrowały praindoeuropejskie plemiona rolniczo-myśliwskie, które osiedliły się na podłęczyckich rozlewiskach Bzury i Neru.
W epoce brązu istniały tu liczne kolonie osadnicze nazywane przez archeologów kulturą łużycką, która częściowo związana była z ludnością celtycką. Dalekim echem tych kulturowych związków mogą być odkryte przez archeologów pogańskie, kamienne bożki akwatyczne, odkryte przez archeologów w Powierciu nad Wartą pod Kołem.
Na początku I tysiąclecia ery chrześcijańskiej prowadził tędy ważny europejski szlak handlowy łączący Bałtyk z Rzymem i z Bizancjum. Z czasów europejskiej wędrówki ludów pozostały w regionie liczne książęce kurhany oraz znaleziska osad nordyckich plemion Wandalów i Gotów, znajdujące się między innymi w Mnichu, Ględzianówku, Witaszewicach i Pomorzankach pod Ozorkowem.
Z racji transeuropejskiego charakteru tej okolicy znajdowane są tutaj bardzo często wartościowe artefakty archeologiczne. Należą do nich między innymi znalezione w pobliskich Biernacicach rzymskie wiadro z brązu, ozdobna złota czara rzymska, datowana na III wiek n.e. odkryta na uprawnym polu w Spycimierzu nad Wartą, natomiast w Kołacinku pod Brzezinami, odnaleziono rzymską figurkę boga handlu, Merkurego, która od kilkudziesięciu lat stanowi sensację wśród znawców tematu.
Ziemia łęczycka we wczesnym średniowieczu
Znaleziska dokonane przez archeologów w tej okolicy, potwierdzają jedynie historyczną rangę tego regionu. W czasach plemiennych, pomiędzy VI a X wiekiem, Łęczyca stała się głównym grodem dla państewka lokalnych Słowian (Łękolan – Geograf Bawarski), które w epoce piastowskiej włączone zostało w skład Państwa Gnieźnieńskiego. Można przypuszczać, że pierwotnie terytorialny zasięg tego słowiańskiego plemiennego, minipaństewka wyznaczały rzeki Bzura, Ner i Moszczenica.
Podczas badań archeologicznych prowadzonych na łęczyckim grodzisku odnaleziono także kultowe figurki falliczne wskazujące na to, że w czasach przedchrześcijańskich istniał tu silny kult płodności ziemi. Podobne pogańskie fetysze kultowe odnaleziono także na Rusi i na wyspie Wolin.
Z kolei podczas pierwszej fazy chrystianizacji ziemie tego piastowskiego księstwa weszły w skład misyjnego biskupstwa w Poznaniu, a potem, od roku 1017, włączono je do Archidiecezji Gnieźnieńskiej. Historyczna Ziemia Łęczycka, jako oddzielne księstwo ukształtowała się jednak dopiero w XII wieku, w czasach rozbicia dzielnicowego Polski i połączona została z Ziemią Sieradzką.
Grodzisko nad Nerem
Po raz pierwszy nazwa tutejszej wioski wzmiankowana jest w średniowiecznych kronikach na przełomie XII i XIII wieku, ale jako osada, istniała ona już tutaj o wiele wcześniej. W czasach rozbicia dzielnicowego wieś była własnością rodziny Chebdów herbu Pomian, należącej w XII wieku do najważniejszych i najbardziej wpływowych piastowskich rodów możnowładczych.
Jak głosi miejscowa legenda, pierwszy kościół pod wezwaniem św. Apostołów Piotra i Pawła, zbudowano w Grodzisku z drewnianych bali, które kiedyś same, rzekomo w niewiadomy sposób, nocą przypłynęły do tutejszej przystani na rzece Ner, co uznano wtedy za cudowne wydarzenie i znak boży nakazujący wybudowanie tutaj chrześcijańskiej kaplicy. Obecny murowany kościół jest już budowlą renesansową ufundowaną tu w roku 1612 przez kasztelana łęczyckiego Jana Rudnickiego. Według lokalnej tradycji, pobudowany on został właśnie w miejscu tej o wiele wcześniejszej, drewnianej świątyni.
Dzisiaj jest to wzniesiona w stylu renesansowym wzdłuż sakralnej osi wschód-zachód jednonawowa, ceglana budowla na planie wydłużonego prostokąta, z prezbiterium zakończonym półokrągłą absydą. Od strony północnej i południowej dobudowano zakrystię i kaplicę boczną. Obecnie kościół jest otynkowany. W jego wnętrzu najciekawszymi zabytkami są dwie kamienne kropielnice, tablica fundacyjna donatorów kościoła, ołtarz główny z wizerunkiem Najświętszej Marii Panny, oraz ołtarz boczny z przedstawieniem patronów tej świątyni – Apostołów św. Piotra i św. Pawła. Ciekawostką są też tutaj dwa barokowe krucyfiksy – jeden wiszący w kruchcie wejściowej do kościoła, a drugi w kaplicy rodzinnej fundatorów. Parafia tutejsza należy do Diecezji Włocławskiej.
Sąsiednie wzniesienie, na którym znajduje się obecnie parafialny cmentarz, jest najprawdopodobniej resztką dawnego granicznego grodu strzegącego tutaj przeprawy przez rzekę Ner. Data jego powstania jest na razie nie do określenia ponieważ nie były tutaj dotychczas prowadzone kompleksowe badania archeologiczne. Samo ukształtowanie terenu i pojedyncze znaleziska rzymskich monet wskazują jednak na to, że pagórek został usypany ręką człowieka i to właśnie miejsce przed tysiącem lat było zalążkiem tutejszej osady.
Polecamy również: Pierwsi Piastowie. Analfabeci czy wykształceni władcy?
Grodzisko przystankiem misyjnym?
Najnowsze hipotezy badawcze, sformułowane przez lokalnych regionalistów i dziennikarzy historycznych, w oparciu o badania archeologiczne i kronikarskie przekazy, sugerują natomiast, że Grodzisko może być miejscem związanym zarówno z działalnością misyjną pierwszego poznańskiego biskupa Jordana, działającego na ziemiach piastowskich w drugiej połowie X wieku, oraz z postacią innego ottońskiego misjonarza, św. Brunona z Kwerfurtu, który na zaproszenie Bolesława Chrobrego przybył do jego księstwa z misją chrystianizacyjną skierowaną głównie na Mazowsze. Grodzisko było wtedy prawdopodobnie, obok Kościelca Kolskiego, Dobrowa, Łęczycy, Góry św. Małgorzaty, Łowicza i Sochaczewa, jednym z głównych przystanków misyjnych i zapleczem umożliwiającym rozpoczęcie brunonowej akcji chrystianizacyjnej na terenach nadwiślańskich.
To ważne historycznie dla całego regionu miejsce posiada więc na swoim terenie zabytki, których historia sięga jeszcze czasów piastowskich. O jego prastarej proweniencji może świadczyć natomiast zagadkowa chrzcielnica romańska, znajdująca się w kruchcie wejściowej do dzisiejszego kościoła, oraz wezwanie tutejszej świątyni, nadawane już od X wieku przez piastowskich misjonarzy, głównie w miejscach chrztu lokalnej ludności pogańskiej.
Do najbliższych kościołów w tej okolicy noszących to samo patrocinium, które można uznać za miejsca chrzcielne z czasów wczesnopiastowskich, należą także prastare świątynie: w Lądzie nad Wartą, (wykopalisko na tutejszym grodzisku) i w Starym Mieście Konińskim(romański kościół p.w. św Apostołów, Piotra i Pawła XII wiek), oraz drewniane kościoły w Turze leżącym przy grodzisku w Chropach i Białej pod Zgierzem położonej niedaleko grodziska w Czerchowie.
W epoce panowania pierwszych Piastów na przełomie X i XI wieku, zarówno odległy zaledwie kilkanaście kilometrów stąd łęczycki gród, jak i pierwszy klasztor misyjny p.w. św. Aleksego położony poza jego obrębem, stały się jednymi z najważniejszych miejsc młodego państwa polskiego oraz militarną i religijną stolicą oddzielnego regionu, który później przekształcił się w Ziemię Łęczycko-Sieradzką.
Polecamy również: Krosno Odrzańskie. Niezdobyty gród piastowski
Funkcje i znaczenie Grodziska nad Nerem
Nagromadzenie wokół opisywanej wioski pozostałości wczesnośredniowiecznych grodzisk i wsi służebnych zlokalizowanych tu przez archeologów, poświadcza jedynie, że w czasach tworzenia się polskiej państwowości prowadziły tędy bardzo ważne szlaki drogowe i rzeczne, będące w monarchii wczesnopiastowskiej ważnym sektorem gospodarki i komunikacji. Do najbliżej położonych, lecz prawie zupełnie nieznanych obecnie resztek grodzisk, należą tutaj: pobliskie Parski, Kołacinek i Woźniki nad rzeczką Gnidą, Chropy nad Nerem, Parzęczew i Ktery.
Spis ten zamyka grodzisko w Łęczycy, które było już od VII wieku stolicą opolną dla tej okolicy. W czasach plemiennych miejsce, w którym obecnie znajduje się wieś Grodzisko, stanowiło ważną stację na tym handlowym drogowo-rzecznym trakcie, i było zapewne gródkiem opolnym, albo tzw. stróżą dla łęczyckiego grodu, oddalonego stąd około 15 kilometrów na wschód.
W pobliżu Łęczycy w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono ozdobę w kształcie młota Thora, charakterystyczną dla ozdób kultowych używanych przez nordyckich Wikingów, którzy pod koniec pierwszego tysiąclecia naszej ery byli wynajmowani przez pierwszych książąt piastowskich, jako zbrojni najemnicy i czasowo zamieszkiwali te tereny. W tym kontekście, wyjątkowo tajemniczym i zagadkowym jest odnalezienie w Lutomiersku, który oddalony jest od Grodziska zaledwie o 50 kilometrów, obszernego cmentarzyska, złożonego ze stu kilkudziesięciu grobów, pochodzących z przełomu X i XI w., które należały prawdopodobnie do drużyny najemnych wikingów.
Dodatkowym dowodem na ważne znaczenie regionu łęczyckiego na mapie wczesnopiastowskiej Polski jest także duża liczba wsi służebnych obsługujących tutejsze grody. Należą do nich: Sokolniki, Grotniki, Złotniki, Śliwniki, Woźniki, i Kosiorów. Zagadkową nazwą jest też miejscowość Brenno leżąca w pobliżu Grodziska nad Nerem ponieważ może ona świadczyć o tym, że to właśnie św. Brunon był jej założycielem, a jej mieszkańcy jako poddani obsługiwali tutejszy gród.
Innym ciekawym spostrzeżeniem lokalnych regionalistów jest także fakt, iż renesansowa bryła tutejszego kościoła przypomina typowe romańskie świątynie zbudowane na planie prostokąta z dołączonym do niego prezbiterium, które jest zamknięte półokrągłą absydą, co może świadczyć, że budowlę tę wzniesiono na fundamentach wcześniejszego, romańskiego kościoła. Najbliższymi, podobnymi romańskimi kościołami są tu natomiast murowane świątynie w Kościelcu Kolskim, Dzierzbinie i Kościelcu Kaliskim.
Bardzo ważną kwestią jest tu również fakt, iż na szczycie dzisiejszego cmentarnego pagórka, który kiedyś był grodziskiem, mogą znajdować się ukryte jeszcze w ziemi, kamienne relikty tutejszej rotundy chrzcielnej, o czym może świadczyć duża ilość narzutowych głazów leżących na dzisiejszym cmentarzu. Jeśli było by tak w rzeczywistości miejsce to można by było uznać za jedną z najstarszych lokalnych chrzcielnic z czasów pierwszych Piastów.
Polecamy również: Nakło. Historia grodu nad Notecią
Bibliografia
- „Przewodnik po Łęczycy i powiecie łęczyckim”; Towarzystwo Miłośników Ziemi Łęczyckiej, Oddział Towarzystwa Naukowego Płockiego w Łęczycy; Łęczyca 2000.
- „Tum, znaczy dom. Wędrówki po ziemi łódzkiej”; Bohdan Olszewski; wyd. Literatura; Łódź, 2006.
- „850 lat w służbie Bogu i ludziom”; Archikolegiacka Kapituła Łęczycka w Tumie, Towarzystwo Naukowe Płockie, Oddział w Łęczycy; Łęczyca-Tum 2011.
- „Między Wartą, Bzurą i Nerem”; Piotr Sölle; wyd. Z Ikrą, Łódź 2020.
O autorze: PrzezWieki
