Krosno Odrzańskie. Niezdobyty gród piastowski

Krosno Odrzańskie do XI wieku

We wczesnym średniowieczu Krosno Odrzańskie stanowiło ośrodek, w którym schodziły się dwie ważne drogi. Jedna z nich wiodła z Wrocławia do Frankfurtu nad Odrą oraz do Szczecina, druga zaś z Poznania do Lipska i Magdeburga.

Na początku XI stulecia polska granica zachodnia, w obrębie której znajdowało się Krosno Odrzańskie, stanowiła teren niezamieszkany i niedostępny. Do naturalnych właściwości obronnych wymienionego obszaru należały zwarte kompleksy leśne w postaci puszcz, bagien oraz rzek. Do najważniejszych z tych ostatnich zaliczyć należy Odrę.

Wymieniona wyżej rzeka była niezwykle trudna do sforsowania, podobnie zresztą jak pozostałe rzeki we wcześniejszym średniowieczu, głównie ze względu na niewystarczające wyposażenie ówczesnych armii w odpowiednie środki przeprawowe.

Czytaj również: “Cidini”, czyli gdzie Mieszko I pokonał Hodona?

Pierwsi Piastowie dla wzmocnienia możliwości obronnych, jakie stwarzało środowisko geograficzne, wznieśli wzdłuż zachodniej rubieży swego państwa szereg grodów, w tym Szczecin, Lubusz, Niemczę, Bytom, Głogów, Wrocław i Opole.

Duże znaczenie w tym systemie przewidziano również dla Krosna. Znajdowało się tu bardzo dogodne przejście przez Odrę, którego sforsowanie dawało napastnikom możliwość bezpośredniego skierowania się w kierunku centrum ówczesnego państwa polskiego, a więc do Poznania i Gniezna.

Więcej o Krośnie Odrzańskim we wczesnym średniowieczu można przeczytać w biografii autorstwa Mariusza Sampa „Bolesław Chrobry. Król Polski, przyjaciel i wróg cesarzy”

Badania wykopaliskowe w Krośnie

Najstarszy gród w Krośnie powstał przypuszczalnie w VIII wieku. W jego pobliżu już od VI stulecia funkcjonował gród w Połupinie, a od VII wieku w Gostchorzu. Krosno znajdowało się na terenie zajmowanym przez śląskie plemię Dziadoszan, które wymienia z nazwy w VIII wieku anonimowe źródło pisane – tzw. „Geograf Bawarski”.

W późniejszym okresie gródek plemienny w Krośnie został zastąpiony przez Piastów grodem z prawdziwego zdarzenia. Po wykonaniu wzmożonych badań archeologicznych w tym miejscu w drugiej połowie XX wieku wiadomo już, iż gród krośnieński znajdował się na lewym brzegu Bobru i lewym brzegu Odry. Wcześniej nie było to bowiem tak oczywiste.

Badania wykopaliskowe dowodzą także, że średnica grodziska wczesnośredniowiecznego w Krośnie dochodziła miejscami do 150 metrów. Gród był doskonale usytuowany, zaś załoga się w nim znajdująca mogła nawet z większej odległości zauważyć nadchodzącego z zachodu wroga.

Krosno Odrzańskie a Wały Śląskie

W osadach zlokalizowanych wokół Krosna w miejscowości Gostchorze, Połupin oraz wsi Raduszec odkryto pozostałości wałów wzdłużnych, co dowodnie pokazuje, że polscy budowniczowie zadbali o stworzenie w tym miejscu integralnego systemu fortyfikacyjnego, trudnego do przebycia przez potencjalnego agresora.

Grody w Gostchorzu i Połupinie po wojnach polsko-niemieckich z początku XI wieku przestały funkcjonować i straciły zajmowaną dotąd pozycję. Ważną rolę w czasach panowania Bolesława Chrobrego zajmował szczególnie pierwszy z wymienionych grodów. Był on oddalony prawie 5 kilometrów od ujścia Bobru. Jego głównym zadaniem było strzeżenie przeprawy przez Odrę pod wsią Chyże w razie przedarcia się przez nieprzyjaciela przez Bóbr.

Czytaj również: Wyprawy kijowskie Bolesława Chrobrego i Bolesława Szczodrego

Jak podnosił nieżyjący już zielonogórski archeolog E. Dąbrowski, sforsowanie Odry między Krosnem a Gostchorzem stanowiło zadanie nader trudne do wykonania z racji występowania tu rozbudowanego systemu urządzeń polowych. Wojsko nieprzyjacielskie musiało się dodatkowo liczyć z ewentualnością wyprowadzenia potencjalnego kontrataku przez obrońców, mogących zaatakować napastnika z dwóch stron, tj. od Gostchorza i samego Krosna.               

W literaturze przedmiotu panuje przekonanie, że wały krośnieńskie mogły być jednym z elementów Wałów Śląskich, systemu umocnień ciągnących się wzdłuż Bobru. Kwestia ta jest w dalszym ciągu przedmiotem licznych spekulacji naukowych. Nie wiadomo bowiem, kiedy fortyfikacje te powstały (i jaką spełniały w związku z tym rolę). Być może nastąpiło to już w czasach plemiennych, w okresie funkcjonowania państwa wielkomorawskiego, względnie któregoś z plemion śląskich (np. Dziadoszan).

Niewykluczone także, że inwestycja ta została zainaugurowana dopiero wraz z opanowaniem tego obszaru przez dynastię Piastów. Bez względu na chronologię omawianych tu umocnień, nie podlega jedynie dyskusji, iż zostały one w sposób godny podziwu wykorzystane przez Bolesława Chrobrego podczas wojen z Niemcami, co też odnotowały współczesne źródła pisane. 

Gród w czasach Mieszka I

Wspomniane wyżej przekazy źródłowe (głównie świetnie poinformowany Thietmar) pierwsze informacje o Krośnie Odrzańskim odniosły do początków XI wieku. Tymczasem istnieje duże prawdopodobieństwo, iż ośrodek ten był świadkiem wielu ważnych wydarzeń już w czasach panowania Mieszka I. Według niektórych historyków, armia niemiecka dowodzona przez margrabiego Gerona po pokonaniu połabskiego plemienia Słupian w 963 roku wstrzymała swój pochód dopiero pod Krosnem, skąd istniała możliwość kontynuowania wojny, tym razem z samym Mieszkiem.

Nie można wykluczyć również i tego, iż przez Krosno przechodziły wojska cesarza Ottona II w 979 roku, kierujące się w stronę Wielkopolski. Sforsowanie na tym odcinku Odry nie pociągnęło za sobą poważniejszych konsekwencji dla Polaków, którym udało się pokonać w ostatecznym rozrachunku napastników, w czym dopomogły im warunki pogodowe.

Z kolei w 990 roku wybuchła wojna polsko-czeska. Jak zauważył w swej kronice Thietmar, książę piastowski oczekiwał wówczas na wojska Bolesława II Przemyślidy nad Odrą. Według polskich historyków wojskowości, punktem stacjonowania wojsk piastowskich było wtedy Krosno, stanowiące już wtedy potężną twierdzę.

Czytaj również: Bitwa w kraju Dziadoszan. Największe zwycięstwo Bolesława Chrobrego nad Niemcami

W 990 roku Czesi po spustoszeniu najbliższej okolicy postanowili powrócić do domu. Nie zdecydowali się nawet na sforsowanie Odry, by zbliżyć się do polskich oddziałów. Wynikałoby stąd, iż Mieszko I przygotował Krosno do obrony. Ewentualność ta zyskuje na prawdopodobieństwie, skoro władcy piastowskiemu udało się odpowiednio wcześniej dowiedzieć o najeździe czeskim oraz następnie poprosić cesarzową Teofano, rządzącą wówczas Niemcami w imieniu małoletniego cesarza Ottona III, o przysłanie mu pomocy zbrojnej (czterech oddziałów rycerstwa).            

Rządy Bolesława Chrobrego

Z możliwości obronnych Krosna Odrzańskiego dowodnie korzystał także następca Mieszka I, Bolesław Chrobry. W 1002 roku wykorzystał ten punkt jako miejsce koncentracji swoich wojsk, które wyruszyły stąd na zachód w celu opanowania terenów połabskich.

Czytaj również: Otton Bolesławowic – buntowniczy syn Chrobrego

Krosno jako punkt szczególnie ważny pod względem strategicznym Chrobry odpowiednio również ubezpieczał. Uczynił tak m.in. w 1004 roku. Nie pomogło mu to jednak, ponieważ król niemiecki Henryk II, mając wówczas zupełnie inne zamiary, nie pojawił się w ogóle w tych stronach i skierował się w stronę Czech.

Wreszcie Krosno, o czym była już mowa nieco wcześniej, było bardzo ważne dla strony niemieckiej, tutaj bowiem mogła ona przekroczyć bez większych utrudnień Odrę. Nie dziwi zatem, że następca Mieszka I starał się za wszelką cenę bronić tego obszaru, co też pokazał najpełniej przebieg wypraw niemieckich z 1005 i 1015 roku.

Źródło

Więcej o wojnach polsko-niemieckich (w tym w rejonie Krosna Odrzańskiego) można przeczytać w biografii autorstwa Mariusza Samp „Bolesław Chrobry. Król Polski, przyjaciel i wróg cesarzy”. Książkę można kupić klikając ten link lub poniższy przycisk.