Młody Jan Kanty Andrusikiewicz
Jan Kanty Andrusikiewicz urodził się 9 października 1815 roku w Słopnicach Królewskich. Pochodził z rodziny o tradycjach muzycznych – jego ojciec był organistą. I to właśnie ojciec zaszczepił w nim miłość do muzyki i nauczył go gry na organach i skrzypcach.
Młody Jan uczył się w szkole w Bochni, ale z powodu trudnej sytuacji finansowej rodziny, nie mógł kontynuować nauki w gimnazjum. Mimo to, jego talent muzyczny rozwijał się, a przez krótki czas miał okazję doskonalić swoje umiejętności w Krakowie u Wincentego Gorączkiewicza, cenionego organisty katedralnego i kompozytora.
Chochołów – nauczyciel, organista i społecznik
Po powrocie z Krakowa, Andrusikiewicz pracował jako organista w różnych miejscowościach, między innymi w Staniątkach, Rychwałdzie i Makowie Podhalańskim. W 1833 roku trafił do Chochołowa, gdzie został mianowany nauczycielem parafialnym przez konsystorz tarnowski.
Andrusikiewicz nie ograniczał się jedynie do nauczania w szkole i gry na organach w kościele. Zgromadził imponującą bibliotekę, liczącą około 700 książek, które chętnie wypożyczał okolicznym mieszkańcom. Uczył ich także pieśni ludowych i religijnych, krzewiąc polską kulturę i tradycję.
Jego aktywność budziła jednak niepokój u miejscowego proboszcza i Kajetana Borowskiego, właściciela Chochołowa, który traktował chłopów z pogardą. Borowski uważał, że edukacja chłopów jest zbędna i szkodliwa.
Przygotowania do powstania chochołowskiego
Działalność Andrusikiewicza szybko zyskała mu popularność i szacunek wśród górali. Stał się ich naturalnym liderem i orędownikiem.
W tamtym czasie na Podhalu, podobnie jak w całej Galicji, narastało niezadowolenie z powodu ucisku ze strony zaborcy austriackiego i panującego systemu feudalnego. Andrusikiewicz, wykorzystując swój autorytet, zaczął prowadzić agitację niepodległościową, przygotowując grunt pod zryw zbrojny.
Współpracował z innymi działaczami patriotycznymi, m.in. z księdzem Józefem Leopoldem Kmietowiczem, księdzem Michałem Głowackim i Julianem Goslarem. Planowano skoordynowane powstanie, które miało objąć całą Galicję.
Czytaj również: Największa mistyfikacja w historii Rosji. Czy Aleksander I sfingował swoją śmierć?
Nieudane powstanie chochołowskie (1846)
21 lutego 1846 roku wybuchło powstanie chochołowskie, na którego czele stanął Andrusikiewicz wraz z księdzem Kmietowiczem i innymi przywódcami. W pierwszych dniach walk powstańcy zdobyli posterunek straży skarbowej, zdobywając broń.
Niestety, powstanie szybko upadło. Andrusikiewicz został ranny bagnetem i musiał przekazać dowództwo księdzu Kmietowiczowi.
Po upadku powstańczego zrywu Andrusikiewicz ukrywał się w dworze Maksymiliana Marszałkowicza w Kamienicy. Został jednak aresztowany przez austriackie władze i skazany na 20 lat więzienia. Spędził dwa lata (1846-1848) w twierdzy Szpilberg w Brnie, w niezwykle ciężkich warunkach.
Czytaj również: Paweł I. Apodyktyczny car, który chciał kontrolować wszystko i wszystkich
Śmierć Jana Kantego Andrusikiewicza
Dzięki amnestii Andrusikiewicza wprawdzie później wypuszczono na wolność, ale po powrocie do Chochołowa zastał swoją rodzinę w skrajnej nędzy. Mimo starań nie udało mu się znaleźć pracy jako nauczyciel ani organista.
Z trudnej sytuacji finansowej wyciągnął Andrusikiewicza dopiero jego przyjaciel z więzienia, Antoni Skąpski, który znalazł mu pracę w administracji papierni Maksymiliana Marszałkowicza w Kamienicy koło Łącka.
Nową pracą były przywódca powstania chochołowskiego nie nacieszył się jednak długo. Zmarł na tyfus 9 stycznia 1850 roku. Miał wówczas zaledwie 34 lata. Pochowano go na cmentarzu w Kamienicy.
Czytaj również: Aleksander I Romanow. Car o wielu twarzach
Wybór źródeł
- Tyrowicz M., Jan Kanty Andrusikiewicz, „Polski Słownik Biograficzny” 1 (1935).
O autorze: Mariusz Samp
Doktor historii, pisarz i publicysta. Autor kilkunastu książek popularnonaukowych z zakresu historii. Jego najnowsze książki to: 1) Pierwszy rozbiór Polski 1031, 2) Szach-mat: Jak umierali władcy Rosji oraz 3) Polska i Ruś Kijowska.
