Konkurencyjne teorie
Powyższa interpretacja jeszcze w XIX wieku spotkała się z krytyką, ponieważ – jak wówczas stwierdzono – wyprawa ruska mogła kierować się przeciwko panującymi nad Grodami Czerwieńskimi Czechami.
Z czasem sformułowano też nową hipotezę, według której ofiarą napaści Rurykowicza było plemię Lędzian, nieuznające zwierzchnictwa ani Piastów, ani Przemyślidów.
Niniejszy tekst stanowi fragment książki dr Mariusza Sampa Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2024).
Ku Czechom?
Każdą z powyżej zaprezentowanych teorii starano się odpowiednio uargumentować. W chwili obecnej najmniej zwolenników posiada hipoteza, dostrzegająca we wrogach Włodzimierza Czechów. A wszystko dlatego, iż autor Powieści minionych lat nie wskazał wyraźnie, aby ekspedycja zbrojna ruskiego księcia zwróciła się ku Czechom!
Część historyków jakby tego faktu w ogóle nie dostrzegając, sugerowała, iż Przemyślidom udało się przed 981 rokiem rozciągnąć swoje wpływy daleko na wschód. Miało znaleźć to wyraz w treści dokumentu cesarza Henryka IV z 1086 roku, w którym czytamy, iż istniejące od 973 roku biskupstwo praskie obejmowało swoim zasięgiem od samego początku Czechy, Morawy, Śląsk oraz Małopolskę po Bug i Styr.
Problem jednak w tym, iż wymieniony dokument doczekał się wielu głosów krytycznych, podważających jego wiarygodność. O ile panowanie Czechów na Śląskiem i ziemią krakowską wydaje się być rzeczą oczywistą, choć i to bywa negowane w nauce, o tyle zwierzchnictwo ówczesnego księcia praskiego Bolesława II Pobożnego nad wschodnią Małopolską jest niepodparte żadnym źródłem wytworzonym w jego czasach.
Wspólna granica polsko-ruska
Co więcej, dostępne przekazy pisane wyraźnie stwierdzają istnienie wspólnej granicy polsko-ruskiej (relacja Ibrahima ibn Jakuba oraz dokument Dagome iudex), czego nie można zignorować.
Powstaje tylko pytanie, kiedy Piastowie opanowali tereny graniczące z Rusią, bo raczej nie przemawia do wyobraźni opinia XIX-wiecznych historyków, iż sporny obszar polsko-ruski należał od początku do Piastów. Musiało to, co oczywiste, nastąpić albo w czasach panowania Mieszka, albo jego poprzedników.
Ostatnio w naszej historiografii na popularności zyskał pogląd, jakoby Piastowie zawojowali Grody Czerwieńskie kosztem Węgrów po ich sromotnej klęsce z Niemcami nad rzekę Lech w 955 roku. Wskazywano przy tym, iż wprzęgnięcie tego terytorium do państwa polskiego mogło wpłynąć na wzrost znaczenia Piastów na arenie międzynarodowej, ponieważ już w połowie lat 60. X wieku pojawiają się w źródłach niemieckich jako poważni partnerzy polityczni.
Ziemia sandomierska w państwie Piastów
Archeologowie dowodzą, iż kluczowe znaczenie dla pierwszych Piastów miało zajęcie ziemi sandomierskiej. Stwarzało ono bowiem, poza wymiernymi korzyściami ekonomicznymi, sprzyjające warunki do utworzenia bazy wypadowej do podboju najpierw południowo-wschodniej Polski, a w dalszej kolejności – Krakowa i okolic.
Z badań A. Buki wynikałoby, iż Sandomierszczyzna znalazła się stosunkowo szybko w obrębie monarchii Mieszka I. Zdaniem uczonego, fakt ten potwierdzałyby znalezione na terenie grodziska sandomierskiego liczne zasoby ceramiki, stylistycznie i technologicznie nawiązujące do wyrobów wielkopolskich.
Polecamy również: O ziemie, wpływy i… Jakie były faktyczne przyczyny pierwszej wojny polsko-ruskiej?
Siedziby Lędzian
Na obszarze ziemi sandomierskiej H. Łowmiański lokalizował siedziby wspomnianego wyżej plemienia Lędzian. Ich istnienie potwierdziło niezależnie od siebie kilka źródeł. Cesarz Konstantyn VII Porfirogeneta w utworze De administrando imperio określał ich mianem Lendzeninoi, natomiast spisany w połowie IX wieku tzw. Geograf Bawarski wymienił Lędzian pod nazwą Lendizi, przypisując im posiadanie 98 grodów.
Za umiejscowieniem wymienionego ludu na obszarze Małopolski przemawiają wiadomości podane przez Porfirogenetę, wzmiankującego o ich sąsiedztwie z Rusią i płaceniu przez nich danin, a także księciu Zachlumian Michale, którego przodek o imieniu Wysz wywodził się z plemienia Lędzian, mających siedziby nad Wisłą.
Opierając się na ostatniej informacji A. Gieysztor doszedł do wniosku, iż Lędzianie zajmowali tereny Lubelszczyzny, natomiast archeolog M. Parczewski sytuował ich siedziby w dorzeczu Wisły i Sanu.
Językoznawca W. Makarski lokalizował Lędzian na ściślejszym pograniczu polsko-ruskim wzdłuż Bugu, Dniestru i Sanu. Według G. Labudy, interesujące nas plemię mogło zamieszkiwać górny Styr, Bug i Dniestr oraz Pogórze Karpackie po Wisłok i dolny San.
T. Wasilewski stwierdził natomiast, iż ziemia Lędzian stanowiła kondominium polsko-czeskie, uzasadnione istnieniem ścisłego sojuszu między Piastami a Przemyślidami w latach 965-977.
Inne lokalizacje Lędzian
Szereg uczonych, o czym nie można zapomnieć, negowała możliwość istnienia siedzib Lędzian w Małopolsce. W opinii K. Tymienieckiego, mieszkali oni w Wielkopolsce, co uzasadniał względami geograficznymi, jak i gruntowną analizą treści Geografa Bawarskiego, wymieniającego ich pośród ludów północno-zachodnich.
Ze stwierdzeniem tym zgodził się m.in. K. Buczek, który dopuszczał równocześnie istnienie na obszarze ziemi sandomierskiej kilku małych plemion.
Część naukowców, posiłkując się wzmianką Konstantyna Porfirogenety o spławianiu przez Lędzian łódek Dniestrem do Konstantynopola lokowała ich natomiast poza ziemiami polskimi.
Polecamy również: Nie tylko wojaczka. Jak wyglądały najstarsze stosunki polsko-ruskie?
Co z tymi Lachami?
Na podstawie powyższego skrótowego przeglądu badań nie podobna określić, gdzie dokładnie mieściły się siedziby Lędzian, co pomogłoby w ustaleniu, z kim tak naprawdę wojował w 981 roku Włodzimierz Wielki.
W rzeczywistości nie mamy żadnej pewności, by móc twierdzić, iż wymieniony przez Geografa Bawarskiego i cesarza Konstantyna lud zajmował ziemie na pograniczu polsko-ruskim i to właśnie on został zaatakowany przez przedstawiciela dynastii Rurykowiczów.
Wobec powyższego nie można postawić znaku równości między Lendizi/Lendzeninoi a Lachami, tak jak chcieli tego niektórzy uczeni. W dalszym ciągu na temat Lędzian wiemy zbyt mało, aby na tej podstawie dokonywać daleko idących generalizacji, że Ruś urobiła nazwę Lachów, rozszerzając na ogół plemion polskich nazwę najbliższego swego sąsiada.
Polecamy również: Najstarsze starcie zbrojne między Polską a Rusią. Datacja konfliktu wciąż jest sporna
Źródło
Niniejszy tekst stanowi fragment książki dr Mariusza Sampa Polska i Ruś Kijowska. Sąsiedztwo ognia i miecza (Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2024). Więcej o tej pozycji dowiesz się po kliknięciu poniższego przycisku.
O autorze: Mariusz Samp
Doktor historii, pisarz i publicysta. Autor kilkunastu książek popularnonaukowych z zakresu historii. Jego najnowsze książki to: 1) Pierwszy rozbiór Polski 1031, 2) Szach-mat: Jak umierali władcy Rosji oraz 3) Polska i Ruś Kijowska.
