Agafia Światosławówna. Najpłodniejsza polska władczyni?

Najpłodniejsze polskie władczynie w historii

W zacnym gronie najpłodniejszych polskich władczyń znajduje się Elżbieta Rakuszanka, żona Kazimierza Jagiellończyka w latach 1454-1492. Kobieta urodziła królowi aż 13 dzieci, z czego czterech jej synów zostało królami. Nie bez powodu Elżbietę okrzyknięto „matką królów”, choć niewiele brakowało, aby jej małżeństwo z Kazimierzem doszło w ogóle do skutku.

Ponoć król, gdy pierwszy raz zobaczył przyszłą żoną, schował się przed nią, gdyż jej wdzięki pozostawały dużo do życzenia. Ostatecznie Elżbieta i Kazimierz stworzyli kochający się związek, który przeżył wiele trudnych chwil, w tym przedwczesną śmierć ich kilkorga dzieci.

Jeszcze więcej dzieci, bo aż 15, doczekała się Anna Przemyślidka, żona księcia śląskiego Henryka II Pobożnego. Anna była prawie co roku w ciąży, aczkolwiek co kilka lat musiała również wyprawiać pogrzeby. A wszystko to dlatego, iż aż pięcioro jej dzieci zmarło w młodości. Jej małżeństwo z tragicznie poległym pod Legnicą Henrykiem (1241) trwało niecałe ćwierć wieku.

Niniejszy artykuł powstał na podstawie książki Mariusza Sampa „Ruskie żony władców Polski”, wydanej nakładem wydawnictwa Lira w 2022 roku.

Małżeństwo Agafii z Konradem Mazowieckim

Agafia była córką Światosława Igorewicza, księcia Nowogrodu Siewerskiego oraz Jarosławy, córki wielkiego księcia kijowskiego Ruryka Rościsława. Pierwsze lata księżniczki (urodzonej około 1190 roku) nie były usłane różami, wędrowała bowiem wraz z rodzicami z miejsca na miejsce, uciekając przed politycznymi oponentami ojca.

Czytaj również: Rycheza Lotaryńska – pierwsza polska królowa

Dużym szokiem dla Agafii musiało być uwięzienie jej ojca w 1207 roku przez księcia krakowskiego Leszka Białego, w efekcie czego – jak domyślają się uczeni – kobieta znalazła się w Polsce. Niedługo potem kraj ten stał się jej drugą ojczyzną na kolejnych kilkadziesiąt lat. A wszystko przez jej małżeństwo z Konradem, datowane przez historyków na lata 1207–1211.

Skromny ślub

Ślub pary książęcej odbył się w Płocku w nadzwyczaj skromnej oprawie. Wynikało to z zakazu, jaki na biskupa płockiego Gedkę nałożył arcybiskup gnieźnieński Henryk Kietlicz, by w ten sposób wymusić przestrzeganie dyscypliny ówczesne kręgi kościelne na Mazowszu.

Czy Agafia Światosławówna była szczęśliwa na dworze małżonka, trudno powiedzieć. Na początku jej pozycja była z pewnością dość słaba, chociażby dlatego, że przybyła do Polski w bardzo młodym wieku, a ponadto – jako uciekinierka.

W 1210 roku księżna doznała ogromnego wstrząsu w związku z wiadomością o śmierci jej ojca, którego miał powiesić kasztelan sandomierski Sulisław na wyraźne polecenie Leszka Białego, brata Konrada Mazowieckiego. Niewykluczone nawet, iż Agafia zaczęła obwiniać o tę tragedię szwagra i pośrednio również swego męża, który mógł interweniować u brata, aby nie nastawał na życie Światosława.

Czytaj również: Córki Bolesława Chrobrego, czyli Piastówny w cieniu mężczyzn

Ostatecznie jednak sprawa śmierci ojca Agafii nie wpłynęła na jej małżeństwo z Konradem Mazowieckiem. Para stworzyła bowiem nad wyraz udany związek, którego nikt ani nic nie było w stanie rozerwać.

Agafia Światosławówna – niezwykle płodna władczyni

W historiografii uważa się, iż Agafia była nie tylko dobrą żoną, ale również matką. Urodziła Konradowi Mazowieckiemu co najmniej dziewięcioro dzieci. Niektórzy badacze przypisywali parze książęcej aż siedemnaścioro pociech, aczkolwiek liczba ta bywa podawana w wątpliwość przez część genealogów.

Za wytworzony stan rzeczy są odpowiedzialni ówcześni autorzy źródeł, którzy niejednoznacznie wypowiadali się w sprawie dzieci Agafii i Konrada. Zachowane informacje źródłowe można poza tym na rozmaity sposób interpretować, co tylko potęguje niepewność w obrębie zasygnalizowanej tematyki.

Agafia Światosławówna była najpłodniejszą polską władczynią, jeśli założyć, iż urodziła 17 dzieci. Ale niestety nie mamy żadnej pewności, iż tak rzeczywiście było. Może kiedyś cała sprawa wyjaśni się, zaś badacze stwierdzą, jak naprawdę liczne było potomstwo księżnej.

Czytaj również: Tajemnicza Węgierka. Kim była druga żona Chrobrego?

Fakt posiadania licznego potomstwa niepomiernie wzmacniał pozycję Agafii, cieszącej się powszechnym poważaniem w księstwie mazowiecko-kujawskim jej męża. W pierwszych latach małżeństwa Rusinka zajmowała się głównie wychowywaniem dzieci. Jej mąż często wyjeżdżał na Ruś oraz uczestniczył w wielu spotkaniach i wyprawach zbrojnych, dlatego większość jego obowiązków w księstwie przejęła właśnie Agafia.

Dzieci księżnej

Pierworodny syn Agafii przyszedł na świat między 1208 a 1210 rokiem. Nadano mu imię Bolesław na cześć pradziadka Bolesława Krzywoustego. Książę był od najmłodszych lat wciągany w polityczne plany niezwykle ambitnego ojca. W latach 1229–1232 rządził częścią księstwa sandomierskiego, od 1233 roku północnym Mazowszem, zaś od 1247 całym prawobrzeżnym Mazowszem.

W latach 1210–1220 urodzili się odpowiednio Kazimierz (późniejszy książę Kujaw i ojciec króla Władysława Łokietka), Siemowit I (książę czerski i całego Mazowsza w latach 1248–1262) oraz Eudoksja (żona hrabiego Breny i Wettynu Dytryka I).

W późniejszych latach Agafia przywitała na świecie kolejne dzieci, w tym Ludmiłę (norbertankę w Płocku), Judytę (żonę najpierw Mieszka II Otyłego, a następnie Henryka III Białego) oraz Mieszka (zmarłego we wczesnym dzieciństwie).

Czytaj również: Czcibor, słynny brat Mieszka I. Pogromca Niemców

Synowie Konrada Mazowieckiego otrzymali imiona dynastyczne, natomiast proweniencję imion jego córek dotychczasowi uczeni interpretowali w rozmaity sposób. Imię Judyta nawiązywało najprawdopodobniej do matki Bolesława Krzywoustego, zaś Salomea – do żony Krzywoustego. Imię Eudoksja miało pojawić się w rodzinie Konrada za sprawą Agafii, natomiast w przypadku Ludmiły możliwa jest jego czeska proweniencja (za pośrednictwem Heleny znojemskiej, babki księżniczki).

Rzekome potomstwo Agafii

Według Jana Długosza Konrad Mazowiecki doczekał się jeszcze jednego syna o imieniu Przemysł, który miał zginąć w bitwie pod Skałą. O istnieniu tego syna wspominały jeszcze dwie kroniki: „Kronika polska” i „Kronika książąt polskich”. Niestety o Przemyśle nic nie wiedziały współczesne mu źródła, co spowodowało, że genealogowie uznali go za rzekomego Piasta.

Podobnie jest w przypadku Dubrawki, która jako córka Konrada miała wyjść za mąż za Wasylka Romanowicza. Istnienie tej Piastówny przyjmował wprawdzie niedawno w swych badaniach D. Dąbrowski, jednak na potwierdzenie jego hipotezy brakuje jakichkolwiek podstaw źródłowych.

Źródło

Niniejszy artykuł powstał na podstawie książki Mariusza Sampa „Ruskie żony władców Polski”, wydanej nakładem wydawnictwa Lira w 2022 roku. Książkę można kupić klikając ten link lub poniższy przycisk.