Rekordowe mrozy
Najniższa temperatura, jaką kiedykolwiek odnotowano w naszym kraju, padła w 1940 roku w Siedlcach -41°C . Było to w samym środku wojennej zimy, jednej z najostrzejszych w XX wieku. Ludzie marzli wówczas w niedogrzanych domach, a zimno było tak dotkliwe, że metalowe elementy mostów pękały na masową skalę!
Zima 1928/1929 to kolejny punkt zwrotny w historii najniższych temperatur w Polsce. W Tarnowie temperatura spadła wtedy do -43°C, aczkolwiek nigdy tego rekordu oficjalnie nie uznano. Ludzie opowiadali, że woda w studniach zamarzała na kamień, a mleko w butelkach rozsadzało szkło.
Jeszcze większe chłody nadeszły w styczniu 1987 roku. Pociągi wówczas nie kursowały, autobusy nie odpalały, a rury pękały w całych miastach. Warszawa notowała -30,7°C, Kielce -33,9°C, a w Zamościu było -31,6°C.
Gdzie w Polsce jest najzimniej?
Mówiąc o zimnie w Polsce, nie można pominąć miejsc, które regularnie odnotowują najniższe temperatury. Pierwsze na myśl przychodzą Suwałki, od lat określane mianem „polskiego bieguna zimna”. I rzeczywiście – zimy w tym regionie potrafią być surowe, zwłaszcza gdy nad Polskę napływają masy powietrza z Syberii.
Jednak paradoksalnie, to nie tam notuje się absolutnie najniższe temperatury. Prawdziwym biegunem zimna w Polsce jest bowiem Kotlina Orawsko-Nowotarska i tatrzańskie mrozowiska.
Szczególnie fascynujące są Litworowy Kocioł i Dolina Pięciu Stawów, gdzie temperatury mogą spadać do ekstremalnych poziomów. W tych miejscach zimne powietrze nie ma dokąd uciec – zatrzymuje się w kotlinach i nocą wychładza się jeszcze bardziej.
W 2010 roku w dolinie Filipka w Tatrach odnotowano -37°C, a w 2012 roku na Hali Gąsienicowej było -35,5°C. Możliwe, że w niektórych niedostępnych dolinach bywało jeszcze zimniej.
Przyczyny ekstremalnych mrozów
Co sprawia, że czasami Polska doświadcza temperatur, które bardziej pasowałyby do Syberii niż do Europy Środkowej?
- Napływ arktycznego powietrza – Gdy wyż znad Skandynawii lub Syberii ściąga zimne masy powietrza, temperatura spada gwałtownie.
- Bezchmurne niebo – W pogodną noc ziemia oddaje ciepło, co powoduje szybkie wychłodzenie.
- Brak wiatru – Jeśli nie ma wiatru, zimne powietrze gromadzi się przy ziemi i nie miesza się z cieplejszymi masami wyżej.
- Ukształtowanie terenu – Doliny i kotliny, szczególnie w górach, potrafią zatrzymać zimne powietrze na wiele dni.
Czytaj również: Najgorętsze lato w historii Polski. Kiedy nasz kraj nawiedziły ekstremalne upały?
Zimy, która zmieniały historię
Mrozy nie były jedynie meteorologiczną ciekawostką. Bywały zimy, które wpływały na losy ludzi i wydarzenia historyczne.
- 1655 rok („potop szwedzki”) – Gdy Wisła zamarzła, wojska szwedzkie mogły przekraczać rzekę suchą stopą, zdobywając kolejne miasta.
- 1709 rok („wielka zima”) – Zima była tak surowa, że wymroziła plony w całej Europie, przyczyniając się do klęski głodu.
- 1929 rok (paraliż II RP) – Ekstremalne mrozy zatrzymały pociągi, a setki ludzi umarło z wychłodzenia.
- 1941 rok (klęska Hitlera pod Moskwą) – Niemcy nie przewidzieli, jak ostra będzie rosyjska zima. Armia niemiecka dosłownie zamarzała na froncie wschodnim.
Czytaj również: Polska pod wodą. Największe powodzie w dziejach Polski
Czy takie mrozy mogą wrócić?
Czy czeka nas kolejna zima, która zapisze się w historii? Wraz z globalnym ociepleniem ekstremalne zimy zdarzają się coraz rzadziej. Średnia temperatura w Polsce rośnie, a surowe mrozy pojawiają się sporadycznie.
Jednak natura lubi zaskakiwać. Jeśli pojawi się odpowiedni układ ciśnień, jeśli z północy napłynie zimne powietrze, jeśli nocą niebo będzie bezchmurne – Polska znów może doświadczyć temperatur, które wstrzymają życie w całym kraju.
Czytaj również: Śnieżny armagedon. Zima stulecia 1978/1979
Wybór literatury:
- Czy wiesz, kiedy była najniższa temperatura w Polsce w historii? [https://historykon.pl/kiedy-byla-najnizsza-temperatura-w-polsce-w-historii-gdzie-jest-polski-biegun-zimna/].
- Najniższe temperatury w Polsce [https://ckziumragowo.pl/historia/Najni%C5%BCsze-temperatury-w-Polsce].
O autorze: Mariusz Samp
Doktor historii, pisarz i publicysta. Autor kilkunastu książek popularnonaukowych z zakresu historii. Jego najnowsze książki to: 1) Pierwszy rozbiór Polski 1031, 2) Szach-mat: Jak umierali władcy Rosji oraz 3) Polska i Ruś Kijowska.
